‘Vader van Dierens verzet’ redde velen het leven

De Duitse kunstenaar Gunther Demnig legt zijn Stolpersteine sinds het einde van de jaren 90 voor de huizen van de slachtoffers van Hitler-Duitsland. Merendeels gaat het om Joodse slachtoffers maar ook voor anderen kan een struikelsteen worden aangevraagd. Er worden inmiddels zoveel stenen in heel Europa aangevraagd, dat Demnig het niet meer alleen aan kan. 

In Dieren nemen burgemeester Carol van Eert en achterneef Jan Bloemendal van verzetsheld Plantagie de honneurs met liefde waar. Bloemendal is onder de indruk van de menigte die zich aan Zutphensestraatweg  24 heeft verzameld, vlak bij de voormalige Opstandingskerk die in de oorlog uitgroeide tot verzetshaard. Pal tegenover de kerk was nota bene de Duitse Ortskommandant gevestigd.

De op 13 december 1897 in Arnhem geboren Plantagie kwam uit een hervormd gezin. Hij ging in Arnhem en Ede naar school. ,,Als kind hoorde ik mijn moeder af en toe praten over ome Gerrit”, vertelt Bloemendal ,,Hij had geen zin om het boerenbedrijfje over te nemen van zijn vader in Voorthuizen.” Plantagie studeerde in de avonduren voor het gymnasiumdiploma. Na een theologiestudie in Kampen werd hij in 1932 hulpprediker in de gereformeerde kerk in Dieren. Bloemendal: ,,Het was een fijne man, hoorde ik altijd van mijn moeder.”

Gerrit Plantagie maakte deel uit van de verzetsgroep van Frits Slomp, alias Frits de Zwerver, die samen met Helena Kuipers-Rietberg (‘Tante Riek’) uit Winterswijk de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers LO opzette. ,,Vaak worden verzetshelden geëerd, maar er was een heel netwerk bij alles betrokken”, vertelt Jan Slomp, zoon van Frits,  na de legging van de struikelsteen. ,,Van alle kanten kwam er hulp.”  Hij weet dat er al een pad in Dieren naar zijn oom is genoemd. ,,Het had natuurlijk een hoofdweg moeten zijn”, grapt hij.

Plantagie riep tijdens zijn preken op tot verzet tegen de bezetter. Hij raadde mannen aan om geen gehoor te geven aan de oproep van de nazi’s om zich aan te melden voor de sinds 1942 verplichte Arbeitseinsatz in Duitse wapenfabrieken. Plantagie regelde samen met anderen de onderduikadressen voor iedereen die aan de dwangarbeid probeerde te ontkomen. Daaronder bevonden zich de broers Ben en Jurriën Reinders uit Dieren en Chris Boven uit Oosterbeek. Ambtenaar Willem van Zwet, de directeur van de distributiedienst in de gemeente Rheden, regelde in het diepste geheim de voedingsmiddelen met bonnen en andere hulpgoederen voor de onderduikers.

In Dieren vonden zo’n driehonderd onderduikers een schuilplek, waaronder twintig Joden. Het Joodse echtpaar Cohen-Katz met hun zoon David vond tijdelijk onderdak in de pastorie van de Opstandingskerk. Moeder Mina was de jongste zus van de befaamde twee kunsthandelaren Nathan en Benjamin Katz, bekend van hun winkel met exposities van Hollandse meesters aan de Spoorstraat in Dieren. De broers slaagden erin een schilderij van Rembrandt bij de nazi’s te ruilen voor 25 uitreisvisa voor familieleden. David Cohen schreef er een boek over onder de titel ‘Eén Rembrandt voor vijfentwintig levens’, waarin ook Plantagie voorkomt. David kwam via Spanje uiteindelijk in Jamaica terecht.

Begin 1944 werd Plantagie verraden door Engelbertus Bernardus Brune, destijds bekend als Jo Visser. Brune was opgepakt door de Duitsers door toedoen van een beruchte verrader uit Arnhem, Johnny de Droog. In ruil voor vrijlating beloofde Brune met de SD samen te werken. Plantagie werd op 21 januari 1944 opgepakt door de beruchte Sicherheitspolizei en verhoord in het bastion van de SD aan de Utrechtseweg te Arnhem, tegenwoordig de muziekafdeling van de Hogeschool de Kunsten ArtEZ. 

Via de gevangenis in Scheveningen werd de dominee overgebracht naar kamp Vught bij Den Bosch. Daar zat hij tussen 7 juni 1944 en 6 september 1944 gevangen. Vervolgens werd hij te werk gesteld in de Heinkel Hallen in concentratiekamp Sachsenhausen, waar dwangarbeiders moesten werken aan de fabricage van Duitse bommenwerpers. Op 16 november 1944 kwam Plantagie in het beruchte concentratiekamp Dachau terecht. Daar overleed ‘de vader van Dierens verzet’ op 24 maart 1945 op 47-jarige leeftijd aan vlektyfus. Bloemendal noemt de struikelsteen ‘een steen des aanstoot’ die maant tot waakzaamheid, ook in deze tijd. Hij vraagt bescheiden om begrip en mededogen voor mensen die ook nu weer moeten vluchten voor terreur. Zonder dat hij woord Afghanistan laat vallen, weten alle omstanders waarop hij doelt.

.