Dankzij deze vinding kunnen blinden niet alleen stipjes, maar ook vormen zien

Met duizend elektroden in de hersenschors lukt het om de hersenen zó te stimuleren dat blinde mensen zelfs letters kunnen herkennen. Het is een belangrijke doorbraak, zegt Pieter Roelfsema, directeur van het Nederlands Herseninstituut. ,,We wisten al langer dat we stipjes konden laten zien, maar het is nooit eerder aangetoond dat er interpreteerbare beelden zijn te projecteren.”

Al jaren doen onderzoekers testen met apen en muizen. Die krijgen speciale elektroden (kleine, stijve staafjes) in de hersenschors. Op die elektroden worden een computer en camera aangesloten. De camera geeft beelden door aan de computer, die zet de beelden om in stipjes die naar delen van de hersenen worden gestuurd. ,,Het is eigenlijk een soort matrixbord. We kunnen de elektroden zo stimuleren dat er stipjes verschijnen en die stipjes samen maken een vorm”, legt Roelfsema uit.

Uiteindelijk denken de onderzoekers dat patiënten via deze techniek meer kunnen herkennen, bijvoorbeeld voorbijrijdende auto’s, maar ook gezichtsuitdrukkingen van gesprekspartners.

Om iets te kunnen zien, moeten patiënten een operatie ondergaan. Ze krijgen de implantaten in hun hersenschors. Probleem is nog wel dat het lichaam de elektroden na ongeveer een jaar probeert af te stoten.

Onderzoekers zoeken naar nieuwe materialen die langer in het lichaam kunnen blijven. ,,We willen natuurlijk niet dat patiënten eindelijk weer wat kunnen zien, maar dat het systeem er na een jaar mee ophoudt”, zegt Roelfsema. Daarom zoeken ze naar elektroden die het immuunsysteem niet herkent en dus ook niet zal afstoten.

Hoewel het systeem hoofdzakelijk op dieren wordt getest, is een Spaans onderzoeksteam - met wie het Nederlands Herseninstituut samenwerkt - een stapje verder. Daar kreeg een patiënt een half jaar lang de elektroden geplaatst. Bij de apen zijn al duizend sensoren getest, de patiënt kreeg er honderd. Roelfsema: ,,Ze kon in een kleine cirkel beelden herkennen. Als je je arm uitstrekt en van je duim en wijsvinger een cirkel maakt, zo’n klein stukje.” Niet veel, erkent Roelfsema, maar de test toonde dat de prikkeling van de hersenen óók bij mensen werkt. ,,Ik denk dat we wel tienduizend elektroden, verspreid over de visuele hersenschors, nodig hebben om echt op straat het verkeer te kunnen zien. Hoe meer delen we kunnen stimuleren, hoe groter het beeld dat de patiënten krijgen.”

Over drie jaar hopen de onderzoekers een grotere proef bij mensen te kunnen starten. Maar daarvoor is nog veel werk te verzetten. Er moeten dus betere implantaten komen én patiënten lopen nu nog rond met een stekker tussen hun schedel en de computer. De onderzoekers willen naar een draadloos systeem, zodat ze alleen een speciale bril op hoeven te zetten en een kleine computer (zo groot als een telefoon) bij zich hoeven te dragen.

Als alle tests goed blijven gaan, verwacht Roelfsema na 2028 grotere groepen patiënten te kunnen helpen. ,,Blinde mensen hoeven nu nog niet de adem in te houden, maar ons onderzoek is wél veelbelovend.”