Niet Buruma, maar Wilders maakt de rechter verdacht

Die macht verplicht tot verantwoording en is gebonden aan het recht, dat de burgers beschermt en hun vrijheden  waarborgt. Het is dus van essentiële  betekenis dat mensen op het recht  en de instellingen van de staat moet  kunnen vertrouwen. Met nadruk  voegde Hirsch Ballin eraan toe dat  'iedereen daar op moet kunnen vertrouwen'.

Tegen die achtergrond is het dus  zaak de bezwaren van de PVV tegen  de benoeming van de strafrechtgeleerde Ybo Buruma tot lid van de  Hoge Raad ernstig te nemen. De  PVV voerde afgelopen dinsdag bij  monde van het Kamerlid Bontes  aan dat Buruma 'veel te politiek' is  om straks als hoogste rechter onafhankelijk te kunnen oordelen.

De  vraag is of de Tweede Kamer, die de  voordracht voor de benoeming vaststelt, die visie deelt, maar de portee  is helder. Omwille van de basis van  vertrouwen  onder de rechtsstaat  moet de onafhankelijkheid van de  rechter buiten kijf staan. De grondwet schept daarvoor wel de condities, zoals de benoeming van rechters voor het leven, maar voor het  vertrouwen komt het op de rechtspraktijk aan.

De achtergrond van de twijfel bij  de PVV is dat Buruma vier jaar geleden fundamentele kritiek leverde  op het pleidooi van fractieleider  Wilders voor een Koranverbod. In  het Nederlands Juristenblad vergeleek hij dat met het motto van de  Italiaanse dictator Mussolini: 'Alles  binnen de staat, niets buiten de  staat, een woeste totalitaire wil'. Buruma trok deze vergelijking, omdat  in zijn ogen Wilders met zijn pleidooi eigenlijk zegt 'dat er geen gemeenschap van mensen mag zijn  die de zin van hun leven ontlenen  aan de Koran'.

Daarmee beledigde hij niet alleen  de moslims, betoogde Buruma,  maar deed hij een aanval op de pluralistische democratie zelf. De kenmerken daarvan zijn dat de diversiteit als zelfstandige waarde wordt  erkend en onderscheid wordt gemaakt tussen de staat en de burgerlijke samenleving. In dat laatste  schuilt het verschil tussen een  rechtsstaat en een totalitaire staat,  zoals het fascistische Italië tussen  de jaren twintig en het einde van de  oorlog.

Als gevolg van de bezwaren van  de PVV besloot de Kamer het opmaken van de voordracht een week uit  te stellen en daarover komende  dinsdag te stemmen - op verzoek  van Wilders hoofdelijk.

Het een  noch het ander is, voor zover ik  weet, ooit eerder gebeurd. De Kamercommissie van Justitie volgde  altijd de voorkeur van de Hoge Raad  zelf, al voerde zij met de kandidaten wel gesprekken.
Het was dus geen automatisme,  maar de voordracht is nimmer gepolitiseerd, zoals in dit geval. De paradoxale uitkomst van deze kwestie  kan zijn dat wat de PVV zegt te willen voorkomen, de benoeming van  politiek geprofileerde rechters,  voortaan juist gaat gebeuren. De onafhankelijke positie van de rechter  lijkt daarmee niet gediend.

De vraag is dan ook of die onafhankelijkheid de PVV werkelijk een  zorg is. Naar aanleiding van de  rechtszaak tegen hem zei Wilders  vorig jaar oktober dat miljoenen  mensen terecht geen vertrouwen  meer in de rechterlijke macht hebben als hij zou worden veroordeeld.  Voordien had hij het proces zelf al  als een 'politiek proces' gekwalificeerd.

Daarmee maakte hij duidelijk dat niet de waarheidsvinding en  het onafhankelijke oordeel het  recht stellen, maar de vraag of rechters voor of tegen hem zijn. Dat past  in een politieke theorie, verkondigd  door de omstreden Duitse filosoof  Carl Schmitt (1888-1985), waarin  politiek uitsluitend wordt bepaald  door de begrippen vriend en vijand.

Volgens Schmitt moet de politicus  die zo te werk gaat, zijn ogen vast  gericht houden op de werkelijke politieke drijfkrachten die hem verplichten alles te doen wat de gegeven omstandigheden nodig is. Hij  dient zich niet te laten afleiden  door normatieve en rechtsstatelijke  overwegingen, contractuele verplichtingen en andere 'ficties'. Politieke beslissingen worden niet afgeleid uit het recht, maar de beslissing zelf schept recht, en recht is  wat het volk beschermt.

Daarmee is voor Wilders de cirkel  rond, want hij beschermt immers  het volk door te waarschuwen voor  de islam, in zijn ogen een ideologie  die op onze ondergang uit is. De  scheiding der machten, in de  rechtsstaat essentieel, is in die optiek irrelevant.

Dat bleek ook. Tijdens de campagne voor de  statenverkiezingen deed  de PVV-aanvoerder het voorstel  rechters niet langer voor het leven  te benoemen, maar voor een termijn van vijf jaar. Daarna zou moeten worden bezien of zij misdadigers niet te mild straffen. Zo ja, dan  kwamen ze niet voor herbenoeming in aanmerking en konden ze,  zei hij, beter bij de Sociale dienst of  het Riagg gaan werken.

Er brandt dus nogal wat onheilig  vuur op het altaar van de onafhankelijkheid dat de PVV in het geval  van Buruma heeft ontstoken. Sterker nog, de partij heeft laten zien  dat zij aan de democratische rechtsstaat helemaal geen boodschap  heeft. De Kamer zou daarom geen  knip voor de neus waard zijn als zij  Buruma zou laten vallen.

Het reeds  opgeworpen argument dat deze jurist als lid van de Hoge Raad wellicht zou moeten oordelen over de  zaak-Wilders levert geen excuus op.  Mocht het zover komen, dan zal Buruma wel zo wijs zijn zich te verschonen. Intussen is duidelijk dat  niet hij, maar de PVV de onafhankelijke rechtspraak in diskrediet  brengt en daarmee de ankerplaats  van het vertrouwen in de waagschaal stelt.