Irmgard Furchner (96) uit Quickborn boven Hamburg werd de rechtszaal in het 50 kilometer noordelijker gelegen Itzehoe binnengereden in een ambulancestoel met veiligheidsgordel. De speciale stoel zou nodig zijn vanwege lichamelijke klachten waarvoor ze zich schaamt. De vrouw vreesde tijdens het proces te worden bespot vanwege haar kwalen, zo schreef ze in een brief aan de rechtbankvoorzitter.  

De 96-jarige verdachte droeg een elektronische armband om haar pols. Die moet voorkomen dat ze opnieuw verdwijnt. Furchner hoorde de aanklager zeggen dat ze wordt beschuldigd van medeplichtigheid aan 11.412 gevallen van moord en 183 gevallen van poging tot moord. Dit omdat ze van 1 juni 1943 tot 1 april 1945 als stenotypiste en secretaresse werkte voor commandant Paul Werner Hoppe van Stutthof, zo’n 35 kilometer ten oosten van Gdansk in het toenmalige Duits Polen.

De toen 18- of 19-jarige vrouw zou onder andere executiebevelen hebben uitgetikt, evenals namenlijsten van vrouwen en kinderen die vanuit Stutthof naar concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz werden gedeporteerd. Daarmee kreeg ze inzicht in de gruwelen die in het kamp plaatsvonden en hielp ze de kampverantwoordelijken bij de systematische massamoord op de in totaal 65.000 gevangenen in het kamp, aldus de aanklacht.

Furchners advocaat liet weten dat zijn cliënte de beschuldigingen ontkent. Cruciaal is de vraag of ze kennis had van het “wrede” (grausam) en “verraderlijke” (heimtücke) karakter van de nazimisdaden. Alleen dan is volgens haar raadsman sprake van medeplichtigheid aan moord. Er zijn 30 mede-eisers in de zaak onder wie overlevenden van het concentratiekamp uit Polen en Israël. 

_{Tekst gaat verder onder de foto.}

Het proces zou op 30 september beginnen maar moest worden uitgesteld omdat de verdachte niet verscheen. Furchner had in alle vroegte het verzorgingshuis verlaten en was met een taxi in onbekende richting vertrokken. Ze werd aan het begin van de middag gearresteerd bij een metrostation aan de rand van Hamburg, zat vijf dagen vast en kwam daarna vrij met de elektronische polsband.

In haar brief aan de rechtbankvoorzitter, een week eerder, stelde de vrouw dat ze het proces vanwege haar leeftijd en gezondheid niet wilde bijwonen. Haar advocaat zou haar wel vertegenwoordigen. Verschijning is in strafzaken in het algemeen echter verplicht. Bovendien is de 96-jarige geestelijk en lichamelijk geschikt verklaard om terecht te staan.

De voormalige kampsecretaresse begrijpt volgens haar advocaat niet waarom ze zich 76 jaar na dato nog voor een rechter moet verantwoorden. Zijn cliënte verklaarde in 2017 tegenover een officier van justitie en twee politiemensen dat ze een zuiver geweten heeft en niemand vermoordde. Tegen een NRD-journalist zei ze in 2019 niets te hebben meegekregen van de massamoord in het kamp. Het raam in haar kantoor keek uit op de omgeving buiten het kamp, aldus de vrouw.

Furchner was in 1954, 1964 en 1982 ook al ondervraagd. In laatstgenoemd jaar zei ze zich te herinneren het kampcrematorium destijds vanuit de verte te hebben gezien. Als getuige verklaarde ze in 1955 tijdens het proces tegen de Stutthof-commandant dat hij haar geen brieven over het vergassen van mensen had gedicteerd en dat ze zulke brieven ook nooit had gezien. De oud-secretaresse zei zich wel vaag te herinneren dat Hoppe ‘in zeldzame gevallen’ om executies had gevraagd. De redenen herinnerde ze zich niet, maar ze ging ervan uit dat de gevangenen zich wel ergens schuldig aan zouden hebben gemaakt. ,,De executies bespraken we (als personeel) ook onder elkaar.’’

De getuigenverklaringen mogen niet tegen Furchner worden gebruikt tenzij ze uitdrukkelijk toestemming geeft. Een verdachte is niet verplicht mee te werken aan zijn eigen veroordeling, zei haar advocaat in een interview met Der Spiegel.

Kampcommandant Hoppe werd in 1957 veroordeeld tot een gevangenisstraf van negen jaar maar hij kwam drie jaar later al vrij en woonde tot zijn dood, in 1974, in Bochum.

‘Kleine vissen’ die niet rechtstreeks betrokken waren bij nazi-misdaden kunnen in Duitsland pas sinds 2011 worden vervolgd. De 91-jarige John Demjanjuk werd toen als eerste oud-bewaker veroordeeld voor medeplichtigheid aan moord op ruim 28.000 mensen in concentratiekamp Sobibor. Tot dan toe moest het Duitse Openbaar Ministerie steeds bewijzen dat een verdachte rechtstreeks betrokken was bij nazi-misdaden.