Het menselijke verhaal achter de verzetshelden wordt verteld in Wageningen

Het is 20 mei 1944: de Sicherheitspolizei staat voor de deur. Geen nood voor de twee onderduikers op de bovenverdieping van de Wolfswaard. Denken ze. Het zelfbedachte systeem om hen te waarschuwen functioneert immers al anderhalf jaar prima.

Als er ongenode gasten in aantocht zijn, tikt bewoonster van de benedenverdieping Zwaantje Bosman met haar bezem tegen het plafond. Al enkele keren vluchten onderduikers Marie en Theo via het balkon. Tot die 20ste mei. De balkondeur blijkt aan de buitenkant vergrendeld.

Dit verhaal is een van de vele persoonlijke die door het land heen worden verteld tijdens het programma Open Joodse Huizen – Huizen van Verzet. Het Joods Historisch Museum organiseerde in 2012 de eerste editie in Amsterdam.

Sindsdien organiseren lokale werkgroepen Open Joodse Huizen in diverse steden in het land, waaronder Nijmegen en Elspeet. In Wageningen vond zondag de vierde editie plaats, waarvan de derde met lezingen op locatie.

De Wolfswaard was zowel een belangrijke plek van verzet als een onderduikadres. Verzetsman Jan van Roekel en zijn kompanen opereerden vanuit het huis van zijn moeder Zwaantje Bosman. Zo leverden ze een huzarenstuk door het Wagenings bevolkingsregister te stelen en in het kippenschuurtje te verstoppen.

Ruim twintig belangstellenden luisteren ademloos naar de verhalen van journalist Ellen de Visser. Ongeveer 45 zijn hen eerder op de middag voorgegaan. ,,De balkondeur was afgesloten én de plank naar de zolder was vastgeschroefd”, zegt ze. ,,Dan moet er toch verraad in het spel zijn.”

De Visser dook voor een artikel voor De Volkskrant in het verhaal van onderduikster Marie Stoppelman, die later in Auschwitz noodgedwongen als dokter voor kamparts Mengele werkte om haar eigen huid te redden. ,,Ze herinnerde zich dat Mengele altijd deuntjes floot, als hij in haar ziekenboeg vrouwen voor de gaskamer kwam uitzoeken”, zegt ze. ,,Alsof hij er lol in had.”

Tot de dag van vandaag is onopgehelderd of en zo ja, wie de onderduikers heeft verraden. Wellicht is de combinatie van De Wolfswaard als onderduikplek en hoofdkwartier voor het verzet hen noodlottig geworden. ,,Ze hadden een radiozender gebouwd en hielden proefuitzendingen”, zegt De Visser.

Broer Theo kwam ook in Auschwitz terecht en zou het niet overleven. Marie slaagde er ternauwernood in om in leven te blijven. ,,Waren de Russen één dag later gekomen, had ze het misschien niet overleefd”, zegt De Visser.

Tijdens de arrestaties in 1944 wist verzetsman Jan van Roekel op het nippertje te ontkomen. Enkele jaren eerder was collega verzetsactivist Hendrik-Jan Nieuwenhuis minder gelukkig. Op 1 juli 1942 werd het lid van de ‘Ordedienst’ afgevoerd. Hij kwam eerst in Vught en later in het Duitse kamp Natzweiler.

Nieuwenhuis had een winkel en werkplaats in de Herenstraat 47, waar tegenwoordig foodbar Zilvr is gevestigd. Op de plek waar Nieuwenhuis onder meer met lood en zink in de weer was, zijn ongeveer 25 toehoorders tachtig jaar later getuige van hoe kleinkinderen Theo en Marijke over hem vertellen.

Tekenend voor Nieuwenhuis was zijn optimisme in de brievencorrespondentie. Zo vroeg hij om bloemen te kopen voor zijn vrouw, ter ere van hun 25-jarig huwelijk. ,,Hij schreef dat hij die betaalde als hij weer vrij was”, zegt kleindochter Marijke Nieuwenhuis. Het mocht niet zo zijn. Op 10 februari 1945 stierf ‘De Stoere Eik’, zoals hij in de Wageningsche Courant werd getypeerd.