De vrouw was het niet eens met de terugvordering en stapte in oktober 2019 naar de rechter, maar die verklaarde haar beroep ongegrond. De uitspraak, deze maand gepubliceerd op rechtspraak.nl, leidt tot grote verontwaardiging, ook in de Tweede Kamer. ‘Dit is zo verdrietig. toeslagenaffaire all over again‘, twittert Kamerlid Femke Merel van Kooten. PVV-leider Geert Wilders stelt dat Nederland ‘ziek’ is. ‘Als een moeder niet meer af en toe boodschappen mag doen voor een dochter in de bijstand, dan leven we in een asociale dictatuur!’.

Tweede Kamerlid Jasper van Dijk (SP) heeft gisteravond naar aanleiding van berichtgeving in de media Kamervragen ingediend, liet hij aan deze site weten. Van Dijk pleit voor een humaner beleid en stelt dat de huidige aanpak ‘compleet is doorgeschoten’.

De anonieme vrouw kreeg sinds eind 2015 een bijstandsuitkering, omdat ze moeite heeft om rond te komen, onder andere door haar hoge vaste lasten. Om haar te ondersteunen deed haar moeder één keer in de week boodschappen voor hen allebei. ‘Ik krijg aardig wat boodschappen van mijn moeder per week: twee broden, drie zakken sla, een doos met acht stukjes vlees, twee dozen eieren, wc-papier, koffie. Dat is omdat ik haar altijd help met van alles’, valt te lezen in het vonnis. ‘Mijn moeder doet al 46 jaar de boodschappen voor mij. Ze gaat één keer per week naar de Lidl, dan is zij ongeveer 50 euro kwijt. Ik geef zelf nauwelijks geld uit aan boodschappen. Ik denk maximaal 10 euro per week. Ik ben bijna mijn hele uitkering kwijt aan vaste lasten’.

De gemeente ontdekte dat de vrouw de boodschappen cadeau kreeg door een signaal van het Inlichtingenbureau. Dat bureau van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onderzoekt of mensen met een uitkering daar wel wettelijk recht op hebben. Uit een verklaring van de vrouw blijkt dat ze bezoek kreeg van een afgevaardigde van het bureau. ,,U zegt dat het u verbaasde dat u tijdens het huisbezoek voornamelijk middelen van de Albert Heijn heeft aangetroffen. U vraagt mij te vertellen hoe dit zit. Mijn moeder gaat eerst naar de Lidl en daarna gaat zij naar de Albert Heijn”, verklaarde de vrouw.

Of de boodschappen nu van de Albert Heijn of van de Lidl afkomstig zijn: de vrouw had het moeten melden, vindt de gemeente. Door dat niet te doen, schond ze de zogeheten inlichtingenplicht. De rechter is het daarmee eens. De wekelijkse verstrekking van boodschappen door haar moeder levert de vrouw een op geld waardeerbaar voordeel op dat voor de hoogte van de uitkering van belang kan zijn, klinkt het.

De gemeente berekende op basis van de zogeheten Nibudnorm voor dagelijkse boodschappen, dat de vrouw over bijna drie jaar 7039,65 euro moet terugbetalen. Zij was het hier niet mee eens en ging in beroep, maar tevergeefs. Volgens de rechter zijn de verklaringen die de vrouw heeft afgelegd ‘onjuist en onvolledig’. ‘Zij stelt dat zij de verklaringen wellicht heeft ondertekend, maar dat zij dit heeft gedaan zonder te lezen en zonder hiermee akkoord te zijn vanwege een gevoel van druk en intimidatie’, staat in het vonnis. ‘De rechtbank is van oordeel dat deze handelwijze in strijd is met de goede procesorde’.

De vrouw ontkent dat zij de inlichtingenplicht heeft geschonden. Dat zij enkele keren boodschappen heeft ontvangen van haar moeder, betekent niet dat zij niet bijstandbehoevend is. Maar de rechter stelt dat de waarde van de ontvangen boodschappen wel degelijk op de bijstandsnorm in mindering moet worden gebracht. Dringende redenen om van terugvordering af te zien ziet de rechter niet. ,,Het moet dan gaan om incidentele gevallen, waarin iets bijzonders en uitzonderlijks aan de hand is en waarin een individuele afweging van alle relevante omstandigheden plaatsvindt. In wat eiseres heeft aangevoerd liggen geen dringende redenen besloten als hiervoor bedoeld.”

Het moeten terugbetalen van bijstand na het ontvangen van giften is volgens wethouder Rosalie van Rijn (Sociaal Domein) van de gemeente Wijdemeren een landelijk probleem. ,,Er zijn honderden vergelijkbare gevallen in Nederland.” Ze hoopt dat door de regering en de Tweede Kamer van de gelegenheid gebruik wordt gemaakt om de regels te herzien. ,,Het is mooi dat er nu Kamervragen worden gesteld en dat er aandacht voor is. Gemeenten en inwoners lopen hier al langer tegenaan.”

Gemeenten zijn verplicht om geld terug te vorderen als mensen in de bijstand structurele giften krijgen of geld ontvangen voor werk. ,,De rechter heeft ook gezegd dat we naar de wet hebben gehandeld, maar niet alles wat rechtmatig is, is rechtvaardig”, aldus de wethouder. Ze heeft toegezegd dit individuele geval opnieuw te bekijken.

De website schuldinfo.nl, die juridische informatie verstrekt voor hulpverleners, stelt dat de uitspraak formeel juridisch klopt, maar vraagt zich wel af of het ethisch verantwoord is. ,,De gevolgen zijn voor betrokkene desastreus. Naast een terugvordering van ruim 7000 euro zal ook (verplicht) een boete zijn opgelegd van waarschijnlijk 50 procent van het teruggevorderde bedrag (3500 euro), omdat er sprake is van schending van de inlichtingenplicht.” Daarmee komt het totaal terug te betalen bedrag op ruim 10.000 euro te staan.

Volgens schuldinfo.nl zijn er veel overeenkomsten met de toeslagenaffaire. ,,In de wet staat een verplichte terugvordering en iedereen stopt met nadenken”, oordelen de juridisch adviseurs. Ook bij Kamerlid Femke Merel van Kooten doet de zaak aan de omstreden affaire denken. Ze gaat Kamervragen stellen. ,,Dit is zo verdrietig. Participatiewet is zó hard dat gemeente € 7000,- bijstand + 50 procent als boete terug kan vorderen.”

SP-leidster Lilian Marijnissen reageert eveneens onthutst: ,,Ruim 7000 euro terug moeten betalen omdat je boodschappen krijgt van je moeder. Hoe een overheid een monsterlijke machine kan worden die mensen kapot maakt omdat niet het vertrouwen voorop staat maar het wantrouwen.” Advocaat Geert-Jan Knoops haalt op zijn beurt cynisch uit: ,,Was de rechterlijke macht ook maar zo actief geweest bij die ouders van de kindertoeslagenaffaire die tevergeefs terugvordering fiscus bij de rechter aanvochten.”

Een speciale Kamercommissie kwam recent met een vernietigend rapport over de manier waarop de overheid ouders behandelde die ten onrechte beschuldigd werden van fraude met de kinderopvangtoeslag. Die mensen is ‘groot onrecht‘ aangedaan en dat was te voorkomen geweest als de verantwoordelijke bewindspersonen beter waren omgegaan met de signalen van misstanden, die er wel degelijk waren.

Ondertussen stromen de steunbetuigingen voor de vrouw uit Wijdemeren binnen. ‘Zelf opgevoed door een bijstandsmoeder. Dit bericht maakt mij woest. Deze vrouw bied ik kosteloze rechtsbijstand aan om dit aan te vechten als ze dat wenst’, belooft raadsman Yehudi Moszkowicz.

Lees hieronder meer (politieke) reacties

Bekijk hieronder onze video's over de toeslagenaffaire: