Rogier Schulte © Foto: Guy Ackermans (Photo: Guy

Hoe de Nederlandse boer aan polderen ten onder gaat: ‘De boer denkt: ik kan het nooit goed doen’

WAGENINGEN - Er is geen land in Europa waar het landbouwbeleid zozeer wordt overgelaten aan de boeren zelf dan in Nederland. En dat brengt hen nu danig in de problemen. Het gevolg: al anderhalf jaar boerenprotest. Wagenings Hoogleraar Rogier Schulte hoopt visie te kunnen bieden voor de toekomst.

Albert Heller 24-02-21, 12:48

Rogier Schulte beweegt zich in twee werelden die soms diametraal tegenover elkaar staan. Terwijl hij onder de naam lighthouse farms overal in Europa de boeren van de toekomst opzoekt, wordt er in Nederland meerdere keren fel geprotesteerd door boeren die helemaal geen toekomst meer zien door stikstofproblematiek en emissierechten.

,,Ik kan de beweegredenen van de boze boeren goed begrijpen, zegt Schulte. ,,Ik snap dat er frustratie is. Er moet een heleboel gebeuren om te zorgen dat de Nederlandse landbouw duurzaam kan blijven bestaan. Maar de roep om oplossingen wordt zonder pardon voor de voeten van de boer zelf geworpen.’’

De boer verzucht: ik kan het nooit goed doen

Boerenprotesten in Arnhem, eind 2019. © Eveline Van Elk

En dat wordt problematisch, ziet de hoogleraar. ,,De boer kan niet in alles de expert zijn. Dan hebben ze net de nutriënten op orde, dan moeten ze alweer helpen bij het bereiken van de klimaatdoelen én ruimte bieden aan weidevogels. Ik ken boeren die zeggen: ik kan het nooit goed doen.’’

Dus is regie van de regering nodig. En die is er te weinig, zegt hij. ,,In de landen om ons heen zie je dat het ministerie van landbouw veel duidelijker de plannen voor de toekomst uitstippelt. In Nederland zeggen we: we vertrouwen op de kracht van de sector om verduurzaming waar te maken, maar dat vertrouwen alleen is niet genoeg.’’

Als koeienmelk slechts een bijproduct is

Wie wil zien hoe de landbouw er over dertig jaar uit moet zien in Nederland, moet volgens Schulte op de lighthouse farms gaan kijken. ,,Deze boeren zijn al klaar voor 2050. Met hen kijken we : waarom lukt het hen wel?’’ Van al die boerderijen moeten Nederlandse boeren weer kunnen leren. ,,We hopen dat er voor iedere boer één lighthouse farm in Europa is die kan laten zien wat er in zijn of haar vakgebied allemaal mogelijk is.’’

Een van de voorbeelden is een megaboerderij in Letland. Daar is de melk van de duizend koeien niet langer het belangrijkste product. Dat is namelijk de mest waarmee in mestvergisters biogas wordt gemaakt. Dat gas levert stroom, maar ook warmte voor de andere tak van het bedrijf: het kweken van steur en paling. Wederom draait het hier niet om het schijnbare hoofdproduct: de vis, maar om de visseneitjes: kaviaar. Zo grijpt alles in één.

Dit denken inspireert, zegt Schulte. Hoewel het volledige idee overnemen in dit krappe Nederland, met alle stikstofproblemen, niet de doelstelling is. Maar de inspiratie is een antwoord op de groeiende polarisatie in het debat over stikstof, grond, en schone lucht.

Kemp: Tijd voor een langere termijnvisie

Een van de initiators van de grote landbouwprotesten is schapenboer Bart Kemp uit Ede. De voorman van Agractie ligt regelmatig overhoop met het ministerie van Landbouw, juist omdat hij vindt dat daadkracht uitblijft.

Begin deze maand stapte Agractie opnieuw uit een overleg met de minister over plannen om minder stikstof uit te stoten. ,,Er is nu echt duidelijkheid nodig en een perspectief voor de lange termijn’’, zegt Kemp. ,,Zonder een visie blijven de boeren een speelbal voor allemaal partijen met geld die datacenters, zonneparken of nieuwe industrie willen neerzetten.’’ Kemp meent dat een nieuwe minister een duidelijk plan moet hebben voor de komende tien jaar. ,,Bedenk hoe de landbouw er dan uit moet zien en zorg dat jonge boeren ook dan nog een toekomst hebben.’’

Halvering veestapel kán geen doel zijn

De een zegt: veestapel halveren. De ander bezweert bij hoog en bij laag dat minder vee niet kan, omdat de Nederlandse export nodig is in de wereld. ,,Dat laatste hoor ik boeren in ieder Europees land zeggen”, zegt Schulte. ,,Dus dat gaat niet op.’’ Maar ook het andere uiterste is geen goed uitgangspunt, meent hij. ,,Halvering van de veestapel kan hoogstens een mogelijke uitkomst ergens van zijn. De vraag moet zijn: wat is duurzaam voor de boer van de toekomst? Pas dan stel je de vraag: hoeveel dieren zijn daarbij nodig?’’

Van de lighthouse farms leerde Schulte één ding heel duidelijk: out of the box-denken loont. ,,In Finland hebben ze een manier gevonden om op een graanbedrijf biogas te gaan produceren én daarmee tegelijkertijd de productie van het graan te verhogen. De ongeschreven wet is dat als je één ding meer doet, je het andere minder gaat doen. Dat hebben ze doorbroken. En dat bedrijf is nu de reden dat het Finse ministerie van landbouw actief kijkt hoe ze met andere regels ervoor kunnen zorgen dat meer boeren dit voorbeeld kunnen volgen.”

Een andere belangrijke les was: géén van de voorbeeldboeren was een lone hero. Ze hebben allemaal goede netwerken, waardoor ze gebruik kunnen maken van expertise van anderen, bijvoorbeeld bij allerlei regels. Schulte weet dat dit voor lang niet alle boeren geldt. En dus komt hij weer terug bij de overheid. Die kan de kennis van de voorbeeldboeren gebruiken om andere boeren te enthousiasmeren. Of om juist regels voor iedereen aan te passen.