Wat kun je doen als iemand in je omgeving suïcidaal is?

De Vlaamse Kirsten Pauwels is de directrice van de Belgische Zelfmoordlijn en het Centrum ter Preventie van Zelfdoding. Lore Vonck, ook uit België, is coördinator-voorzitter bij Werkgroep Verder, een organisatie voor nabestaanden na zelfdoding.

Meer dan tien jaar geleden ondernam Lore een zelfmoordpoging. Achteraf zocht ze professionele hulp: stapje voor stapje erkende ze dat ze in een diepe put zat, maar dat ze er ook weer uit kon klimmen. ,,Het mooie is dat ik mijn zwartgallige periode niet vergeet, maar dat ik mijn lessen eruit getrokken heb. Dankzij die lessen kan ik nu anderen helpen.”

1. Herken de signalen

Vonck: ,,Eerst en vooral is het belangrijk dat je signalen herkent. Zelf sprak ik open over mijn suïcidale gedachten. Sommigen zetten een masker op: ze willen niemand tot last zijn en doen alsof alles fantastisch gaat.” 

Dat bevestigt Pauwels. ,,Mensen geven signalen als ze niet goed in hun vel zitten. Het lastige is dat je die niet altijd makkelijk kunt herkennen. Enerzijds zijn er verbale signalen. Dan worden gevoelens en gedachten effectief uitgesproken. ‘Ik zie het niet meer zitten’, ‘het hoeft niet meer voor mij’ of ‘het zou beter zijn als ik er niet meer was’. Daar kunnen non-verbale signalen mee gepaard gaan. Denk aan mensen die zich terugtrekken, zich plots anders gedragen, slecht slapen, minder eten of zichzelf slecht verzorgen.”

2. Knoop een gesprek aan

Vang je zulke signalen op bij een vriend, broer, zus of collega? En heb je het gevoel dat er iets niet pluis is? Dan moet je je mond open trekken.

,,Knoop een gesprek aan en merk op dat je bezorgd bent”, stelt Pauwels. ,,Som eventueel enkele zaken op die je verontrusten. Vraag dan of je gesprekspartner ook aan zelfmoord denkt. Dat is lastig, maar je moet het woord expliciet in de mond nemen. Als iemand zelfmoord wil plegen, denkt die alleen nog maar aan de dood. Door het woord op tafel te leggen, sleur je iemand uit z’n isolement.”

Vonck: ,,Veel mensen durven het woord zelfmoord niet uit te spreken, terwijl dat heel bevrijdend kan zijn. Suïcidale gedachten zijn zo’n groot taboe. De drempels om erover te praten - laat staan om hulp te zoeken - zijn torenhoog. De vraag ‘denk je aan zelfmoord?’ kan die drempels doorbreken.”

Vind je het moeilijk om de stoute schoenen aan te trekken en hierover te praten? Toch echt gewoon doen, luidt het advies van de Vlaamse. ,,Het is nooit te laat om iemand te helpen. Tot de laatste seconde twijfelt iedereen tussen leven of dood.”

3. Verplaats je in de put

Wat je niet mag doen? Minimaliseren, goedbedoeld advies geven, beoordelen. ,,Zit iemand in de put? Dan willen mensen automatisch hem of haar eruit trekken. Dat werkt niet. Eigenlijk moet je mee in de put zitten en luisteren. Zeg niet dat je de pijn begrijpt, maar toon dat je er bent”, verklaart Vonck.

4. Blijf rustig

Geeft je vriendin, zoon of collega toe dat ‘ie suïcidaal is? Schiet dan niet in paniek, waarschuwt Pauwels. ,,Hou het gesprek rustig. Stel vragen als: ‘wat denk je precies? Hoe zien je gedachten eruit? Zijn die er constant, of af en toe? Erover babbelen voelt al aan als een opluchting.”

5. Informeer jezelf

Een volgende stap is kijken hoe iemand geholpen kan worden. ,,Je kan je voorbereiden en informatie over hulpverlening verzamelen”, stelt de directrice. ,,Er zijn verschillende opties. Je kan bellen met de zelfmoordlijn of langsgaan bij een huisarts, een psycholoog of een psychiater. Het belangrijkste is dat je de ander zelf de hulpverlening laat uitkiezen. Doe je dat niet? Dan voelt die zich niet langer veilig.” 

Daar kan Vonck over meepraten. Haar ouders en een kantonrechter besloten dat ze opgenomen moest worden, tegen haar zin in. ,,Tijdens mijn gedwongen opname was ik in alle staten. Het laatste beetje zelfvertrouwen dat ik nog had, was ik volledig kwijt. Al besef ik dat mijn ouders gewoon hun best deden en me wilden beschermen. Ik heb hen dat nooit kwalijk genomen. Integendeel: ik voelde me lange tijd schuldig over de impact die mijn situatie had op hun leven. Op mijn achttiende ben ik daarom alleen gaan wonen, zodat de rust in huis kon terugkeren.”

Tegelijk is het belangrijk dat je zelf niet in de rol van hulpverlener kruipt. ,,Beloof niet dat je het gesprek zult geheimhouden. Je kan die last niet alleen dragen. Dan bestaat de kans dat je er zelf aan onderdoor gaat. Vraag welke andere mensen erbij betrokken mogen worden. Bij wie voelt de persoon in kwestie zich veilig? Mogen de ouders, broer of zus, of een leerkracht ingelicht worden?”

6. Onderhoud het contact

Nog een laatste tip: blijf achteraf contact houden. Lore: ,,Stel niet voor dat de ander belt als hij of zij zich slecht voelt. Als iemand zichzelf als last beschouwt, is de kans heel klein dat ze daadwerkelijk de telefoon pakken. Bel daarom zelf en check hoe het gaat.”

Mensen met zelfmoordgedachten moeten eerlijk zijn, tegenover anderen én zichzelf. ,,Probeer er niet van weg te vluchten. Dat werkt niet”, zegt Lore.

,,Ga op zoek naar een luisterend oor. Is er niemand in je omgeving die je vertrouwt of durf je er niet over te praten? Dan kan je bellen of chatten met de Zelfmoordlijn (in Nederland 113.nl, bel 113 of bel gratis 0800-0113). Er bestaan zelfs apps die je kunnen helpen. Ik begrijp maar al te goed dat je vastzit in een tunnelvisie, maar weet dat er hoop is en licht aan het einde van de tunnel. Probeer aan te kloppen bij een hulpverlener. Geef niet meteen op, want wat voor de ene persoon werkt, heeft bij de andere een averechts effect. Ga met verschillende mensen praten. Uiteindelijk kom je wel iemand tegen waar je een klik mee hebt.”

Bekijk een fragment uit het interview met Meghan en Harry: