Ede, Veenendaal en enkele andere gemeenten in ons land, huurden onderzoekers van particulier bureau NTA in, om in kaart te brengen wat zich afspeelde in de ‘ontoegankelijke moslimgemeenschappen’. En ook om te weten te komen of er sprake was van radicalisering en inmenging van buitenlandse financiers die invloed uitoefenden op moskeebesturen en bezoekers.

Volgens NRC gaat het in Ede om de Al Mouahidin moskee, in Veenendaal zou de Nasser Moskee undercover zijn bezocht. Veenendaal zou naar aanleiding van het NTA-rapport ook hebben ingegrepen, maar wat er precies gedaan is, wordt niet vermeld. 

In de onderzoeksrapporten staan volgens de krant citaten van gesprekken met bezoekers. Ook zijn er verslagen van welke families ruzie met elkaar hebben en namen en opleidingen van bestuurders van moskeeën. Nevenactiviteiten van bestuurders staan opgesomd, waar ze optreden en welke websites ze beheren.

De moskeebesturen reageren woest op de onthullingen en zeggen dat deze acties het vertrouwen in de gemeenten een enorme deuk geven.

Volgens deskundigen die NRC heeft gesproken, gaat het om illegale undercoveracties. De gemeenten beroepen zich op de Gemeentewet, maar hoogleraar staats- en bestuursrecht Ymre Schuurmans noemt die wet een ‘veel te algemene bevoegdheid om grootschalig gegevens binnen een geloofsgemeenschap te vergaren’. ,,Dat gemeenten dit door een particulier bureau laten doen en dat geen hoor en wederhoor plaatsvindt, maakt de zaak alleen maar ernstiger.” 

Ook hoogleraar recht en datawetenschappen Bart Custers zegt in de krant dat de acties tegen de wet zijn. De politie en de geheime dienst AIVD mogen heimelijk observeren, „maar wel onder voorwaarden: er moet een stevige verdenking liggen. Is die er niet, dan gaat het observeren niet door. Dat gemeenten deze waarborgen nu omzeilen door via de achterdeur alsnog informatie in te winnen, mag absoluut niet.”

De publicatie leidt tot grote woede bij Tijani Zallali. Hij is fractievolger van de PvdA in Ede en was in het verleden als woordvoerder verbonden aan de Marokkaanse Al Mouahidin moskee. ,,Hoe denken ze het vertrouwen van de islamitische gemeenschap in Ede te waarborgen? Dat kan niet meer. Dat is erg beschadigd. Het is onfatsoenlijk wat er gebeurd is. Eigenlijk is het een mes in je rug, zo voelt dat.’’

Zijn fractie wil van het college van burgemeester en wethouders antwoord op verschillende vragen over de kwestie. ,,Hoe kwam dit onderzoek tot stand, wie heeft de opdracht gegeven? In hoeverre heeft de gemeente meegewerkt? Hebben ze alleen de afspraken gemaakt of ook mensen aangewezen die ze onderzocht willen hebben?’’, aldus Zallali. 

In Arnhem heeft Yildrim Usta, fractievoorzitter van Denk Verenigd Arnhem vandaag al schriftelijke vragen aan het gemeentebestuur gesteld. ,,Laat ik duidelijk zijn, extremisme en terrorisme moet keihard aangepakt worden, daar kan geen misverstand over zijn. Maar wel binnen de kaders van de wet, dat lijkt hier niet het geval”, zegt Usta op basis van het artikel.

Usta vreest dat er ook in Arnhem sprake van infiltratie is. ,,Ik heb van verschillende moskeebesturen in Arnhem gehoord dat meneer Najib Tuzani, de oprichter van dat bureau NTA, geregeld Arnhemse moskeeën bezoekt. Ook speelt NTA in Arnhem een actieve rol als expert en adviseur van het gemeentebestuur. Dat roept vragen op.”

Usta wil dan ook weten of Arnhem opdracht geeft gegeven om in de plaatselijke moskeeën te infiltreren, of daar rapporten over zijn uitgebracht en of die met de gemeenteraad gedeeld kunnen worden. Ook benadrukt Usta dat infiltreren van moskeeën niet zou mogen gebeuren. ,,Het zorgt voor een vertrouwensbreuk tussen de overheid en moslims. Terwijl die overheid er voor alle inwoners van ons land moet zijn.’’ 

,,Dan is dit schadelijk, het voedt het idee dat de overheid voor mensen met een buitenlandse achtergrond geen betrouwbare partner is. Denk ook aan de toeslagenaffaire of aan etnisch profileren door de politie. Maar ook aan dat onderzoek dat deze week naar buiten kwam waar uit blijkt dat mensen met een buitenlandse achtergrond vaker worden verdacht van misdrijven terwijl ze er in de praktijk helemaal niets mee te maken hebben.”

De gemeente Ede reageert als volgt op de commotie: ,,Het klopt dat we iets meer dan vijf jaar geleden aan NTA een opdracht hebben verstrekt. Maar het betrof een eenmalige onderzoeksopdracht uit 2016, waaruit in 2017 een rapportage is voortgekomen. In die tijd hadden we te maken met (het risico op) uitreizigers naar Syrië. In die context was het voor de gemeente noodzakelijk om te komen tot betere beeldvorming van het krachtenveld, de bijbehorende dynamiek en de daarin mogelijk aanwezige risico’s waardoor Edese burgers kunnen radicaliseren. Wij zijn van mening dat het onderzoek destijds voldeed aan de privacywetgeving.”

Ede ziet dat er nu veel reacties loskomen. ,,De voorbij periode, na het onderzoek, hebben we veel geïnvesteerd in het opbouwen van relaties en vertrouwensbanden binnen de islamitische gemeenschap. Dat maakt dat we nu korte lijnen hebben. We zien reacties loskomen en kunnen ons voorstellen dat de berichtgeving leden van de gemeenschap rauw op het dak is gevallen. We gaan daarover in gesprek.”