Een gedeputeerde die ten overstaan van een woedende menigte onderhandelt over omstreden stikstofregels. Het is geen dagelijkse kost voor Gert Harm ten Bolscher (SGP). Toch overkwam het hem gisteren voor het provinciehuis in Zwolle, waar honderden boeren zich hadden verzameld. ,,Intrekken, intrekken’’, was het enige antwoord dat de menigte had op de eenzame gedeputeerde, die zijn verdedigende stellingen zag imploderen onder druk van de boze boeren. 

Zij dwongen stante pede een gesprek af en daarna moest Ten Bolscher melden dat het provinciale stikstofbeleid was opgeschort. Zwolle was om. Assen, Arnhem en Leeuwarden hadden zich al gewonnen gegeven. Groningen hield voet bij stuk, en moest dat bekopen met een bestorming van het provinciehuis. In Lelystad gaan boeren en bestuurders woensdag om tafel.

Waarom zijn de boeren boos? De maatregelen die in provinciehuizen is bedacht om de stikstofuitstoot te beperken gaan verder dan de voorstellen van het kabinet, vinden ze. ,,De provincies doen er een schepje bovenop’’, klinkt het. Om het verlenen van vergunningen voor bouwprojecten weer op gang te krijgen, halen de provincies ‘stikstofruimte’ weg uit agrarische vergunningen. Op deze manier willen ze ruimte te creëren voor stilgelegde projecten. De boeren spreken van diefstal. Zij voelen zich voor het blok gezet en eisen dat deze ‘beleidsregels’ van tafel gaan. Dat is in vier provincies al gelukt.

Hoe krijgen de boeren dat voor elkaar? Er is angst voor boerenprotest. ,,Het kan uit de hand lopen’’, zegt politiek historicus Koen Vossen (Radboud Universiteit Nijmegen) onder verwijzing naar de Groningse toestanden. ,,Woede kan zich vertalen in wilde acties. Daar houden politici geen rekening mee als bijvoorbeeld de leraren protesteren.’’ Dat de boeren in de noordelijke en oostelijke provincies succesvol zijn, verbaast de Leidse bijzonder hoogleraar Public Affairs Arco Timmermans niet. ,,De agrarische sector is hier veel sterker dan in de Randstedelijke provincies. Gedeputeerden zijn hier ook afhankelijk van hun relatie met de sector.’’ 

Dan is er de eis: strenge stikstofregels moeten van tafel. Zeggen dat je inderhaast opgestelde stikstofregels gaat heroverwegen is makkelijker dan 200 miljoen toezeggen, legt Timmermans uit. ,,Al is het de vraag of het slim is wat de provincies doen. Dit gaat op termijn ook geld kosten.’’ De boeren krijgen behalve van traditionele bondgenoten als CDA en VVD expliciete steun van Forum voor Democratie en PVV. ,,Dit past in het frame van de hardwerkende provincie versus de Randstedelijke, bestuurlijke elite’’, zegt Koen Vossen. ,,De agrarische sector is electoraal niet interessant. De groep die met de boeren sympathiseert is vele malen groter en dat maakt veel partijen wel klaar staan om een graantje mee te pikken.’’ 

De publieke opinie is de boeren vooralsnog gunstig gezind. Hardwerkende voedselproducenten die zuchten onder de regeldrift wekken meer sympathie op dan politici en ambtenaren die worstelen met het stikstofdilemma. Passerende trekkers kunnen op veel duimpjes rekenen, ondanks de historisch lange files die ze veroorzaakten. ,,Het boerenprotest is mediageniek’’, zegt Timmermans. ,,Er zit een dramatisch effect in, met al die trekkers. Dat geeft de boeren een ‘gunfactor’. Voor zo lang het duurt’’, waarschuwt hij. ,,De boeren moeten oppassen dat ze hun hand niet overspelen.’’

In Groningen werd de sfeer grimmig: