Waarom je een buikje krijgt van stress en andere feiten: zo raak je wel verlost van vet op buik en heupen

Het is niet altijd eerlijk verdeeld in het leven: sommige mensen hebben genetisch meer kans om vet op te slaan rond de heupen en billen (peerfiguur), anderen zien vooral het speklaagje op hun buik (appelfiguur) groeien als zij te veel calorieën consumeren. De plaats waar het vet zich ophoopt, verandert niets aan het totale gewicht - maar vet dat zich ophoopt in de buik is wel een stuk schadelijker. Omdat het in de buikholte en rondom de organen zit, beïnvloedt het daarmee de verterings- en andere lichamelijke processen.

,,Te veel buikvet verhoogt het risico op diabetes, een hartinfarct, beroerte, hoge bloeddruk en zelfs kanker”, waarschuwt voedingsdeskundige Julie Turelinckx. ,,Daarom is het belangrijk om het goed bij te houden. Je kan een normaal BMI hebben en toch te veel buikvet. Wij nemen de buikomtrek als maatstaf om uit te maken of er werk aan de winkel is. Bij vrouwen is er een beperkt verhoogd gezondheidsrisico tussen 80 en 88 centimeter, bij mannen tussen 94 en 102 centimeter. En zelfs dat blijft een indicatie, want die cijfers zijn persoonsgebonden. Het is belangrijk te kijken naar de persoon die voor je zit.”

Wie vet zegt, denkt vermoedelijk alleen aan de kussentjes rond buik, heupen en billen. Maar we hebben twee soorten vetweefsel: wit en bruin. In een volwassen lichaam is bijna al het vetweefsel ‘wit’. Het slaat de vetten en suikers die je te veel hebt gegeten op als reserves en geeft ze indien nodig weer vrij als energie. 

Bruine vetcellen doen iets anders: ze zetten overtollige brandstoffen om in warmte. Baby’s worden geboren met veel bruin vet en dat is perfect biologisch te verklaren: vlak na onze geboorte zijn onze spieren nog niet ontwikkeld en zijn we nog niet in staat om onszelf op temperatuur te houden. Met de energie uit de bruine vetcellen wordt ons lichaam warm gehouden.

,,Wit vet kan onderhuids zitten, maar ook visceraal, oftewel rond de organen”, zegt professor Samyah Shadid, kliniekhoofd endocrinologie en stofwisselingsziekten aan het Universitair Ziekenhuis Gent. ,,Een klein onderhuids vetlaagje kan geen kwaad en is zelfs heel belangrijk. Als je er te weinig van hebt, word je ziek. Maar heb je er te veel van, dan stijgt het risico op onder meer hart- en vaatziekten en diabetes type 2. Visceraal vet is op het blote oog niet te zien, maar hoopt zich op in de buik. En dat heeft nog meer nadelige effecten op de stofwisseling dan onderhuids vet.”

Voedingswetenschapper en diëtiste Hella van Laer beaamt dat. ,,Zelfs met een gezond gewicht, een BMI tussen 18 en 25, kan je te veel schadelijk vet hebben. Dat fenomeen heet TOFI, oftewel: thin outside, fat inside. Denk aan de mensen die beweren dat ze werkelijk alles kunnen eten zonder een grammetje aan te komen. Zij zien er misschien gezond uit, maar het kan alsnog dat ze veel vet tussen hun organen hebben”, vertelt Van Laer. 

Het gevolg: zij lopen meer risico op diabetes type 2 en cardiovasculaire aandoeningen. ,,Zelfs sumoworstelaars zijn gezonder. Zij lijken misschien heel zwaar, maar hebben vooral vet vlak onder de huid. Dit noemen we dan FOTI: fat outside, thin inside.”

Voor mannen blijkt het typische bierbuikje gevaarlijker dan voor vrouwen. ,,Vrouwen maken van nature meer oestrogeen aan en dat hormoon zorgt ervoor dat je meer vet opslaat rond de buik”, aldus Julie Turelinckx. ,,Bij vrouwen is een buikje hebben dus iets ‘gezonder’ dan bij mannen.”

Iedereen weet dat alcohol een hoop calorieën bevat, maar een bierbuik krijg je niet alleen door te veel pilsjes te drinken. Turelinckx spreekt van een mix van factoren: ,,Hoe meer oestrogeen in je lichaam, hoe makkelijker het vet zich rond je buik zal opslaan. Naast alcohol spelen ook te weinig bewegen en een suikerrijke voeding mee, want door dat laatste stijgt het insulinepeil heel snel. Insuline zorgt ervoor dat je cellen suiker kunnen opnemen, maar als je te veel suiker eet, zitten je cellen vol en stapelt het zich onderhuids op als vetweefsel.”

Naast miljarden vetcellen bestaat ons vetweefsel ook voor een kwart uit bindweefsel, dat de zachte laag bij elkaar houdt, en uit vloeistoffen, bloedvaten en zenuwen. Vet is meer dan een opslagkamer, het is een volwaardig en erg actief orgaan dat een rol speelt in een heleboel processen in ons lichaam.

,,Dat heeft vooral te maken met de hormonen en andere stoffen die vetweefsel aanmaakt en die effect hebben op onze andere organen”, zegt professor Shadid. ,,Leptine bijvoorbeeld regelt voor een stuk onze verzadiging en onderdrukt ons hongergevoel. Maar het blijkt vooral belangrijk bij een tekort aan vetweefsel: je vetcellen laten je hersenen weten dat er te weinig vet is en dan krijg jij de drang om te eten.”

Sommige wetenschappers menen precies te weten waarom afvallen zo moeilijk kan zijn: moeder natuur wéét dat een zekere hoeveelheid vet goed is voor het lichaam en ligt daarom het afslankproces dwars. Volgens professor Shadid ligt het een stukje ingewikkelder. ,,Overtollig gewicht kwijtraken is om een heleboel redenen lastig. Eten is overal en altijd beschikbaar. Buiten dat je actief je best moet doen om calorieën te verbranden, moet je ook actief je best doen om die calorieën er niet weer bij te eten. We worden op bijna ieder moment van de dag verleid, ook al hebben we geen trek.”

Over een ding zijn de wetenschappers het eens: wie wil afvallen, moet minder energie innemen dan hij verbruikt. Op die manier zal het lichaam de energievoorraad in ons vetweefsel gebruiken.

,,Maar de plaatsen waar dat eerst gebeurt, heb je jammer genoeg niet in de hand”, zegt Hella van Laer. ,,Dat is genetisch bepaald. Bij sommige mensen die aan hun lijn werken zie je dat meteen aan hun gezicht. Anderen krijgen sneller een slanke buik. Dan moet je vooral geduld hebben: iedereen die zich een gezonde levensstijl aanmeet, zal zien dat het overtollige buikvet na een tijdje zal afnemen.”

Ook een belangrijke factor bij vet: stress. Vroeger zorgde cortisol ervoor dat ons lichaam gevaarlijke en inspannende situaties aankon en dienden de vetreserves om extra energie te kunnen leveren. ,,Chronische stress zorgt voor extra aanmaak van cortisol en dat stuurt vet richting de buikstreek. Door cortisol stijgt je bloedsuikerspiegel. En hoog cortisol leidt ook tot ‘snacktrek’, waardoor je zin krijgt in vette en suikerrijke voeding”, zegt internist-endocrinoloog Liesbeth van Rossum, hoogleraar aan het Erasmus Medisch Centrum en medeoprichter van het Centrum Gezond Gewicht.

,,Je begint met snoepen, je lichaam komt daardoor opnieuw in een stresstoestand, waardoor je extra cortisol aanmaakt. Zo ontwikkel je dus nog meer buikvet. In dat buikvet zitten bovendien vetcellen die de aanmaak van cortisol kunnen activeren”, schetst zij. Weliswaar verschilt de gevoeligheid voor cortisol per individu door genetische aanleg, maar met een beetje pech kom je terecht in een vicieuze cirkel die in duizelingwekkend tempo naar obesitas leidt. En dat is in de meeste gevallen het begin van allerlei ziektes en aandoeningen. 

,,Juist dat buikvet is slecht”, vertelt Van Rossum. ,,Niet alleen omdat de organen vervetten, maar ook omdat er stress- en vethormonen worden aangemaakt en ontstekingsstofjes die een negatief effect hebben op ons hart en de bloedvaten. Dan zie je bijvoorbeeld dat mensen aderverkalking krijgen, net zoals dat bij rokers gebeurt. Diezelfde stoffen kunnen via de bloedbaan het brein bereiken, waardoor je je somber kan gaan voelen.” En ook daardoor kan weer stress ontstaan en begint het hele proces in versterkte vorm opnieuw. 

Vrouwen in de menopauze moeten jammer genoeg nóg meer moeite doen om buikvet kwijt te raken. ,,Ze maken dan wel minder oestrogeen aan, maar het lichaam wil het hormoon dat er nog is zo goed mogelijk bijhouden”, meent Turelinckx. ,,Na verloop van tijd past je lichaam zich wel aan aan dat lagere oestrogeengehalte en zal je vlotter afvallen. Gooi dus niet meteen de handdoek in de ring.”

Wanneer je wél beter meteen ingrijpt, is als het gewicht van je kind aan de hoge kant is en het een buikje heeft. ,,Diëten is niet nodig, maar probeer wel te zorgen voor een gezonde levensstijl en extra beweging. Het aantal vetcellen dat je aanmaakt in je kindertijd, sleur je immers de rest van je leven mee. Het enige wat je later nog kan bepalen, is hoeveel vet er ín die cellen zit. Volwassenen met veel vetcellen zullen dus altijd meer risico lopen op overgewicht.”

Benieuwd hoe we een gelukkigere, slankere toekomst tegemoet kunnen zien? Dr. ir. Willem-Paul Brinkman van de TU Delft legt het uit.