Kijken naar Oekraïne maar niks doen, dat komt door het ‘omstander-effect’

Deze onverschilligheid kan gelinkt zijn aan een algemeen voorkomend psychologisch fenomeen: het omstandereffect. Het kan zijn dat mensen geen actie ondernemen in crisistijden doordat ze waarnemen hoe onverschillig anderen zijn ten opzichte van een noodgeval, wat leidt tot persoonlijke ontkoppeling.

Wat is het omstandereffect?
Psychologen populariseerden het omstandereffect na een moord in New York in 1964: een 28-jarige vrouw schreeuwde een half uur terwijl een man haar doodstak buiten haar appartement. Kranten schreven dat tientallen van haar buren toekeken en, onverklaarbaar, niets deden om te helpen of de politie te bellen.

Een snelle Google-zoekopdracht geeft meerdere andere voorbeelden, waaronder een mishandeling in Nijmegen in 2020. Psychologen schrijven het omstandereffect toe aan de spreiding van verantwoordelijkheid (hoe meer toekijkers er zijn, hoe minder persoonlijke verantwoordelijkheid je voelt om iets te doen) en sociale invloed (mensen bekijken het gedrag van anderen om te bepalen wat ze zelf doen).

Sommige onderzoekers denken dat de aanwezigheid van andere omstanders eigenlijk persoonlijke angst vergroot, wat leidt tot standaard gedrag: vermijden en bevriezen. Echter, een grote analyse van verschillende onderzoeken naar het omstandereffect toont aan dat wanneer een gebeurtenis dreigender wordt, mensen “gevaarlijke” noodgevallen sneller identificeren als een “echt” noodgeval. Daardoor wordt de groep meer opgewonden en helpen ze meer.

De vraag is dan: hoe gevaarlijk moet een noodgeval worden (zoals een oorlog in een ver land) voor mensen actie ondernemen?

Holocaust
Er zijn ook historische voorbeelden van het omstandereffect. Het meest in het oog springende voorbeeld is de Holocaust: vrienden, buren en volledige landen keken in stilte toe terwijl genocide werd gepleegd op miljoenen mensen. Omstanders verklaarden dat de risico’s van verzet zo groot waren dat ze twijfelden wat ook maar iemand zou kunnen doen.

Zelfs nu kun je zien dat we de middelen missen om te reageren op het leed van anderen. Onze aarzeling kan ontstaan doordat we ons niet persoonlijk verantwoordelijk voelen (we denken dat iemand anders wel zal helpen), doordat mensen in onze sociale kring weinig initiatief tonen (we doen hen na), of doordat we ons zo overweldigd voelen dat we niets doen.

Doe iets
De invloed van individuele acties wordt groter naarmate de situatie ernstiger wordt. Jouw keuzes kunnen sociale groepen en regeringen beïnvloeden.

Door ons actief te informeren, het bewustzijn van anderen te vergroten, hulp te sturen, of deel te nemen aan burgeracties, kunnen we onze verantwoordelijkheid accepteren; onze betrokkenheid garandeert dat individuele en nationale rechten en vrijheden blijven bestaan voor anderen, en daarmee ook voor onszelf.