Vele honderden mensen bij herdenking op Traianusplein: ‘Niet achterover leunen en een ander het laten opknappen’

De oorlog in Oekraïne heeft een nieuwe urgentie veroorzaakt die noopt tot bezinning. De oude zwart-witbeelden van het kapotgeschoten Nijmegen in de Tweede Wereldoorlog tonen een schrijnende gelijkenis met die van kapotgeschoten steden als Marioepol en Charkov. De wanhoop op de gezichten van verstilde beelden die we kennen uit oorlogsmusea zijn moeiteloos in te wisselen voor die van verweesde moeders in Oekraïense schuilkelders, dit keer in kleur en met geluid. Deze nieuwe oorlog maakt dodenherdenking tot veel meer dan iets dat sterk is gelieerd aan het verleden. 

In zijn speech op het Traianusplein refereerde burgemeester Hubert Bruls ook aan de parallellen tussen toen en nu. ,,We leven in ons deel van Europa nu al zo lang in vrede en veiligheid, dat we het gevaar lopen onze vrijheid en verworvenheden vanzelfsprekend te gaan vinden. Waar is dat vertrouwen, dat bijkans naïeve geloof op gebaseerd?” 

Bruls haalde de heiligverklaring van Titus Brandsma aan, de pater die het leven liet in concentratiekamp Dachau omdat hij protesteerde tegen de onmenselijke nazi-daden. ,,Brandsma stelde dat we niet geroepen zijn om in het openbare leven grootse, opvallende en druk besproken dingen te doen. Maar, zei hij, het is wel onze plicht de gewone dingen op grootse wijze te doen.” 

Bruls vertaalde die woorden naar het nu. ,,U kunt mensen helpen in onze stad, die het minder goed hebben. U kunt vluchtelingen helpen, zoals velen al doen. U kunt zich uitspreken tegen racisme, geweld en onderdrukking. U kunt echte informatie van nepnieuws onderscheiden. U kunt elkaar aanspreken op elkanders gedrag. U kunt ontzettend veel. Eén ding kunt u echter niet: achterover leunen en veronderstellen dat de ander of de overheid het wel voor u opknapt.”

Ook Han van Krieken, rector magnificus van de Radboud Universiteit, stond tijdens de herdenking in de Sint Stevenskerk uitgebreid stil bij de oorlog in Europa. Hij zei niet te weten welke keuzes hij zou maken als het morgen oorlog wordt. 

,,Ik kan natuurlijk denken dat ik moedig zou zijn, dat ik het juiste zou kiezen, dat ik in het verzet zou gaan, dat ik een oversteek onder mitrailleurvuur zou doen. Maar moet ik niet gewoon eerlijk zijn en toegeven dat ik, zoals ook toen de meesten, gewoon zou proberen mijn leven zo goed en kwaad als dat kan te leiden? Wat heb ik over voor de democratie in ons land of een ander Europees land?” 

,,Ik kan natuurlijk zeggen, als 65-jarige: ‘Ik ben te oud om te vechten’. Maar wat zou ik ervan vinden als mijn studenten en kinderen, familieleden zouden worden opgeroepen hun dienstplicht te vervullen? Ik merk hoe moeilijk ik deze vraag vind, hoe moeilijk het is zelfs om erover na te denken. Ik dacht altijd dat het nooit meer zou hoeven, nooit meer zou gebeuren.”

Maar het gebeurt dus toch weer, zei Krieken. ,,Jaarlijks herdenken is blijkbaar niet genoeg. Moeten we meer doen en wat dan? Durven en kunnen we opstaan, staan voor onze waarden, voor in vrede kunnen samenleven?”, vroeg hij zich af. ,,Op dit moment wordt om solidariteit gevraagd, in woord en gebaar, de verwarming wat lager, geld geven, ons uitspreken. Maar is het genoeg?”