Bombardement geen vergissing, wel een 'faux pas'

Bijna 800 doden, duizenden gewonden en honderden verwoeste gebouwen waren de trieste balans.

Het bombardement een vergissing noemen vindt Rosendaal 'bagatelliseren' van wat er gebeurd is. "Zo van foutje bedankt, en nu weer verder." Hij wijst erop dat ook veel nabestaanden van de slachtoffers van de ramp de term 'vergissingsbombardement' altijd als heel pijnlijk hebben ervaren.

Rosendaal presenteert zondag zijn bevindingen in het boek Nijmegen '44. Een verslag van zijn naspeuringen naar de ramp die Nijmegen 65 jaar geleden trof. Hij onderzocht de achtergronden van de catastrofe, maar ook de verwerking van de ramp in de decennia na de oorlog. Het bombardement werd heel lang weggestopt. Er werd in Nijmegen weinig over gesproken. Pas in 2000 kwam er een monument voor de burgerslachtoffers.

De historicus, docent op de Radbouduniversiteit in Nijmegen, heeft overigens geen bewijzen gevonden dat de Amerikaanse vliegers de stad Nijmegen destijds gericht volgens een plan hebben uitgezocht voor hun luchtaanval. Maar hij stelt wel dat ze heel doelbewust een gelegenheidsdoel uitzochten nadat hun missie naar het Duitse Gotha was mislukt. Ze kozen ook gericht het spooremplacement voor de aanval . Algemeen was immers bekend dat via het spoor veel wapentransporten van de Duitsers liepen. Dat ook het centrum zwaar werd getroffen wijt Rosendaal aan de onervarenheid van de vliegers, de slechte richtlijnen in de lucht en verkeerde inschattingen. "Er is rommelig gebombardeerd."

Het verhaal dat de vliegers Nijmegen met Goch en Kleef verwisseld, wijst Rosendaal heel stellig naar het rijk der fabelen. Het is wel opgetekend in officiële rapportages een dag na de missie, maar diverse vliegers verklaarden al een uur na de landing in Engeland dat ze zich realiseerden dat ze hun bommen boven Nijmegen hadden losgelaten. Een van de navigators ontdekte dit zelfs al in het luchtruim boven Nijmegen kort nadat hij de bommen richting Waalstad had gezonden.

Rosendaal weigert de term vergissing te gebruiken omdat de Amerikanen tijdens hun vlucht geen goed werk gemaakt hebben van het identificeren van waar ze waren en welke stad ze voor hun bommen hadden uitgekozen. "Er is bewust een gelegenheidsdoel gebombardeerd, dat echter niet eensluidend geïdentificeerd was." Volgens Rosendaal hebben Nederlandse autoriteiten en Amerikaanse commandanten vrij snel na het bombardement geconcludeerd dat 'er in de lucht grove fouten zijn gemaakt'. "Er wordt zelfs gesproken van flater, een faux pas."

Rosendaal wijst er overigens op dat de betreffende vliegers weinig ervaring hadden. Het was voor de meesten pas hun vijfde missie. Hun opleiding bedroeg slechts enkele maanden. Hij kan zich de slordigheden bij missie voorstellen. Er bestond ook veel tegenstrijdigheden over wat er wel en niet gebombardeerd mocht worden. Uit allerlei verslagen blijkt sommige vliegers en navigators dachten dat Nijmegen een Duitse stad was. Het was ook onduidelijk wat wel en wat niet gebombardeerd kon worden. Op vragen over het bombarderen van bezette steden werd vaag geantwoord. Twee dagen voor het bombardement op Nijmegen werden bijvoorbeeld nog de vliegvelden in Deelen, Venlo, Leeuwarden en Volkel aangevallen.

Pas vanaf medio maart 1944 gaven Amerikaanse commandanten de gerichte opdracht aan vliegers dat zij zich ervan moesten verzekeren dat gelegenheidsdoelen op zijn minst ruim dertig kilometer van de grens lagen.

Dat het bombardement op Nijmegen zoveel slachtoffers eiste, wijt Rosendaal mede aan een rampzalige samenloop van omstandigheden. Een telefoniste van een politiedienst die hulpverlening op gang moest brengen, was bij het bombardement gedood. De communicatie kwam daardoor traag op gang. Veel waterleidingen waren getroffen en de brandweer kampte hierdoor met het probleem dat er geen waterdruk was. Hierdoor ging veel tijd verloren. Er kon niet geblust worden. Talloze straten zijn pas op een laat moment uitgebrand. Met voldoende water hadden zij mogelijk gered kunnen worden. Veel slachtoffers die klem zaten, zijn uiteindelijk levend verbrand.

Uit het boek van Rosendaal blijkt dat Nijmegen zeker niet de enige stad is die decennialang geworsteld heeft met de verwerking van het bombardement door de geallieerden. Hij wijst erop dat in Belgie onder meer Lokeren, Kortrijk en Mortsel zwaar getroffen zijn. In de laatste plaats vielen zelfs negenhonderd doden . Pas in 2003 werd dit drama voor het eerst officieel herdacht. In Frankrijk zijn eveneens talloze plaatsen geraakt door luchtaanvallen van bevriende landen. Pas sinds kort is er aandacht voor.

Rosendaal hoopt dat zijn boek een aansporing is om de burgerslachtoffers van de oorlog een plaats te geven in de collectieve herinnering, ongeacht of ze door Duitse of geallieerde bommen en granaten zijn gedood. Van veel burgerslachtoffers is de naam nog steeds niet bekend. Hij roept op tot meer onderzoek naar de verwerking van het oorlogsleed in andere steden. De grootschalige verwoesting en de vele doden die in Nijmegen zijn gevallen maken - het was de derde grootste ramp in de twintigste eeuw in Nederland - maken de stad bij uitstek tot een symbool, vindt de historicus. " Nijmegen kan staan voor elke slachtofferstad in Europa."