Oorlogsdagboeken in de krant: '44-'45 meebeleven
NIJMEGEN - In Nijmegen werden opvallend veel oorlogsdagboeken bijgehouden, vooral tijdens het laatste jaar toen de stad aan het front lag. Historicus Joost Rosendaal brengt vanaf deze week een serie in De Gelderlander over deze dagboeken, van Dolle Dinsdag tot de bevrijding in mei ‘45.
Delen per e-mail
Terwijl de granaten over hun huizen vlogen, schreven Nijmegenaren hun angsten in het laatste oorlogsjaar van zich af, zo lijkt het. Een opvallend grote groep, zegt historicus Joost Rosendaal, die onderzoek doet naar de Nijmeegse oorlogsdagboeken. Hij beschikt over tachtig exemplaren waar hij de lezers van De Gelderlander het komende half jaar mee wil laten kennismaken.
Granaatvuur
,,Als ik kijk naar de verzameling dagboeken elders in Nederland, dan heeft geen stad zo’n grote collectie als Nijmegen”, vertelt hij. ,,Maar er is hier dan ook heel veel gebeurd. Er is geen stad in Nederland die zo lang onder granaatvuur heeft gelegen terwijl de bevolking aanwezig was. Elke dag sloegen granaten in, elke dag kon je gedood worden, hoorde je luide knallen. Er zijn tienduizenden, misschien wel honderdduizenden granaten op Nijmegen afgevuurd. Je zou denken, in die laatste oorlogsfase hadden de Duitsers geen vliegtuigen meer, maar ze wisten nog steeds toestellen in de lucht te brengen die hier bommen gooiden.”
En dan kreeg de stad nog een heel leger over zich heen. Na de Amerikanen en de Britten kwamen de Canadezen en in januari, in de aanloop naar Operation Veritable, kwamen er steeds meer militairen bij. ,,Er werd hier een troepenmacht samengetrokken van meer dan 400.000 man. Elk huis had meerdere soldaten ingekwartierd. Het was de grootste troepenconcentratie aan het westelijk front tijdens de Tweede Wereldoorlog, en dat op zo’n klein gebied. Dat gaf ook weer een stimulans aan veel dagboeken. Ze waren er bijna mee opgehouden, maar ineens gingen ze weer schrijven.”
Het idee om de dagboeken te onderzoeken kreeg Rosendaal een paar jaar geleden toen hij in het stadsarchief een collectie dagboeken tegenkwam waar niemand nog iets mee had gedaan. ,,Vlak na de oorlog waren ze verzameld door een commissie die onderzoek wilde doen naar de bevrijding. Het idee was: wij kunnen anders nooit reconstrueren hoe de bevrijding is verlopen, want er waren niet overal journalisten, de militairen waren niet overal, we weten niet hoe de Duitsers reageerden en weten niet hoe het overal in de stad aan toeging. Alleen is dat project nooit van de grond gekomen.”
Reconstructie
Rosendaal wil uitzoeken waarom zoveel Nijmegenaren een dagboek bijhielden, of het klopt wat hij denkt, dat ze daarmee hun angsten van zich afschreven. Maar ook hoe de verhalen tot stand kwamen. ,,Soms heb je meerdere dagboekschrijvers die dezelfde gebeurtenis beschrijven, dan krijg je een prachtig gelaagd beeld en kan je een betere reconstructie maken.” Als voorbeeld noemt hij een rijtje huizen tegenover het Canisius College waar buren beschrijven hoe de Amerikanen op 18 september ‘44 een portret van Adolf Hitler uit het gebouw halen en hoe de dominee die er tegenover woont als een dolle op het portret gaat dansen en stampen. ,,De pater Franciscaan van om de hoek vond het toch niet helemaal waardig.”
Ook is hij op zoek gegaan naar de schrijvers met soms bijzondere resultaten. ,,Neem K. Faber in de Abeelstraat. Eerst ontdekte ik dat hij Klaas heette en boekhouder was. Na eerst een verkeerde Klaas Faber, toevallig ook boekhouder, stuitte ik op een krantenartikel over Klaas Faber in Haarlem, geboortejaar 1914, die in de krant stond omdat hij op zijn 102de nog op Facebook zat. Hij bleek op zijn 104de nog zijn Nijmeegse oorlogsdagboek in beperkte kring te hebben gepubliceerd. Ik ging er meteen achteraan, maar hij was twee maanden daarvoor overleden. Zijn zoon reageerde enthousiast en werkt mee aan het onderzoek.”
Rosendaal brengt tot mei 2020 wekelijks een aflevering met dagboekfragmenten uit dezelfde week 75 jaar geleden. Fragmenten van schrijvers, uit verschillende wijken. Om te laten zien hoe die tijd werd beleefd door de Nijmegenaren. ,,Door de stemmen van de mensen die het meemaakten, krijg je zo het gevoel hoe het is in een stad te leven die wordt geteisterd door oorlog. En beseffen we weer wat er allemaal is gebeurd in onze straten en huizen.”
Enkele van de dagboekschrijvers:
De oorlog bleef hem bezighouden
Ab Uijen (1918-1996)
Ab Uijen was in 1939 als 21-jarige aangesteld als ambtenaar bij de Luchtbeschermingsdienst. Vanaf het begin van de oorlog maakte hij dagboekaantekeningen. Omdat hij bovenop de hulpverlening zat, was hij goed op de hoogte. Vanaf 1953 wijs hij hoofd voorlichting, representatie en culturele zaken van de gemeente. De oorlog bleef hem bezighouden en hij was betrokken bij veel herdenkingen.
Geloof gaf steun in angstige tijd
Netje Boumans-Koster (1886-1948)
Samen met haar man Thijs runde Netje Boumans-Koster een slagerij op de hoek Van Goorstraat-De Ruyterstraat in Bottendaal. Ze kregen zestien kinderen. Haar dagboek is van eind augustus tot 6 oktober 1944 bewaard. Op een beeldende manier beschrijft ze het oorlogsgeweld. Haar katholieke geloof gaf haar steun in een angstige tijd. Ze stierf kort na de oorlog in Groesbeek, na ‘een geduldig gedragen lijden’.
Vriendschappen met geallieerde militairen
Zr. Bernarda Coes (1907-1996)
Zuster Bernarda Coes was een protestantse verpleegster uit Vriezenveen. Vanaf 1941 werkte ze op het Herstellingsoord voor Spoorwegpersoneel ‘Villandry’ aan de Groesbeekseweg. 17 september ‘44 begon ze haar dagboek, waarin ze schrijft over vriendschap met geallieerden. Na de oorlog werkte ze in Engeland en elders in Nederland. Ze ging met pensioen als directrice van het Wilhelminaziekenhuis in Assen.
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
‘Werkloze’ katten van kattencafé Balthazar missen de klanten
NIJMEGEN - Pim, Puk, Ollie, Tom, Wolfje, Kiwi en Moes vormen het amusementsteam van kattencafé Balthazar. Net als de meeste andere medewerkers in de horeca zijn ze door de coronamaatregelen nu tijdelijk werkloos. -
PREMIUM1
Slapeloze nachten, maar toch beginnen Floyd en Maarten een nieuwe horecazaak: ‘Rond juni zal het voorbij zijn’
NIJMEGEN - Dapper, dat jullie gewoon iets proberen, zeiden familie en vrienden. Maar midden in de coronacrisis een horecazaak beginnen leverde Floyd Schoenaker en Maarten Driessen ook andere reacties op: ‘Zijn jullie gek geworden?’ -
Demonstranten van ‘Lopend Vuur’ in actie voor situatie in vluchtelingenkampen
NIJMEGEN - Actiegroep Lopend Vuur wil aandacht voor de erbarmelijke omstandigheden in de vluchtelingenkampen in Europa. Maandagmiddag zullen leden van de actiegroep zich daarom in de binnenstad van Nijmegen laten horen. -
PREMIUM
Lokale lasten: Nijmegen is in de regio bijna de goedkoopste
NIJMEGEN - De stad blijkt helemaal niet zo duur in de woonlasten te zijn, zoals vaak wordt aangenomen. Uit de meest actuele gegevens van de Vereniging Eigen Huis over 2021 blijkt dat Nijmegen de op twee na goedkoopste gemeente in de regio is. Huiseigenaren in Wijchen hebben de laagste gemeentelijke woonlasten, Druten staat tweede en Nijmegen derde. -
PREMIUMVerleden Leven
Het leven was hard voor geliefde juf Leni
‘Juf Leni was heel erg lief en je kon bij haar lekker spelen’, schreven de kinderen van basisschool Het Talent in Lent. Hun geliefde juf is er niet meer en dat is nauwelijks te bevatten. Leni Hartveld (64) overleed eind december.
-
NEC met man in vorm Tavsan naar Helmond Sport en treft oud-speler in topvorm
NIJMEGEN - NEC reist vrijdag in de winning mood af naar Helmond. Met overwinningen op Roda JC en FC Den Bosch op zak, treft NEC om 18.45 uur Helmond Sport. Elayis Tavsan is de man in vorm, hij scoorde al drie duels op rij. -
Nijmeegs museum gered door miljoeneninjectie; maar zorgen over toekomst Valkhof blijven
NIJMEGEN - Museum Het Valkhof is gered. De Nijmeegse kunstinstelling hing aan een zijden draadje, omdat de gemeenteraad twijfelde over een investering van 16 miljoen. Woensdagavond besloot een raadsmeerderheid alsnog de portemonnee te trekken. Sluiting van Het Valkhof is voorlopig van de baan. Maar er blijven zorgen. -
PREMIUM1
Vijverhorst-bewoners zijn het beu: alleen ijskoud water in Meijhorst-flat, verwarming hapert al jaren
NIJMEGEN - Een jaar huur willen ze terug, bewoners van de 108 appartementen van flatcomplex De Vijverhorst in de Nijmeegse wijk Meijhorst. ,,We zitten al jaren met een verwarming die het niet of nauwelijks doet. We hebben alleen ijskoud water uit de kraan. Portaal (verhuurder, red.) moet eindelijk maar eens met compensatie komen. Zo kan het niet langer”, aldus bewoonster Lonneke Klomp.
In samenwerking met indebuurt Nijmegen
4 reacties
Poe
ansdepoes
dalton
ansdepoes