Oorlogsdagboeken in de krant: '44-'45 meebeleven

Terwijl de granaten over hun huizen vlogen, schreven Nijmegenaren hun angsten in het laatste oorlogsjaar van zich af, zo lijkt het. Een opvallend grote groep, zegt historicus Joost Rosendaal, die onderzoek doet naar de Nijmeegse oorlogsdagboeken. Hij beschikt over tachtig exemplaren waar hij de lezers van De Gelderlander het komende half jaar mee wil laten kennismaken.

,,Als ik kijk naar de verzameling dagboeken elders in Nederland, dan heeft geen stad zo’n grote collectie als Nijmegen”, vertelt hij. ,,Maar er is hier dan ook heel veel gebeurd. Er is geen stad in Nederland die zo lang onder granaatvuur heeft gelegen terwijl de bevolking aanwezig was. Elke dag sloegen granaten in, elke dag kon je gedood worden, hoorde je luide knallen. Er zijn tienduizenden, misschien wel honderdduizenden granaten op Nijmegen afgevuurd. Je zou denken, in die laatste oorlogsfase hadden de Duitsers geen vliegtuigen meer, maar ze wisten nog steeds toestellen in de lucht te brengen die hier bommen gooiden.”

En dan kreeg de stad nog een heel leger over zich heen. Na de Amerikanen en de Britten kwamen de Canadezen en in januari, in de aanloop naar Operation Veritable, kwamen er steeds meer militairen bij. ,,Er werd hier een troepenmacht samengetrokken van meer dan 400.000 man. Elk huis had meerdere soldaten ingekwartierd. Het was de grootste troepenconcentratie aan het westelijk front tijdens de Tweede Wereldoorlog, en dat op zo’n klein gebied. Dat gaf ook weer een stimulans aan veel dagboeken. Ze waren er bijna mee opgehouden, maar ineens gingen ze weer schrijven.”

Het idee om de dagboeken te onderzoeken kreeg Rosendaal een paar jaar geleden toen hij in het stadsarchief een collectie dagboeken tegenkwam waar niemand nog iets mee had gedaan. ,,Vlak na de oorlog waren ze verzameld door een commissie die onderzoek wilde doen naar de bevrijding. Het idee was: wij kunnen anders nooit reconstrueren hoe de bevrijding is verlopen, want er waren niet overal journalisten, de militairen waren niet overal, we weten niet hoe de Duitsers reageerden en weten niet hoe het overal in de stad aan toeging. Alleen is dat project nooit van de grond gekomen.”

Rosendaal wil uitzoeken waarom zoveel Nijmegenaren een dagboek bijhielden, of het klopt wat hij denkt, dat ze daarmee hun angsten van zich afschreven. Maar ook hoe de verhalen tot stand kwamen. ,,Soms heb je meerdere dagboekschrijvers die dezelfde gebeurtenis beschrijven, dan krijg je een prachtig gelaagd beeld en kan je een betere reconstructie maken.” Als voorbeeld noemt hij een rijtje huizen tegenover het Canisius College waar buren beschrijven hoe de Amerikanen op 18 september ‘44 een portret van Adolf Hitler uit het gebouw halen en hoe de dominee die er tegenover woont als een dolle op het portret gaat dansen en stampen. ,,De pater Franciscaan van om de hoek vond het toch niet helemaal waardig.”

Ook is hij op zoek gegaan naar de schrijvers met soms bijzondere resultaten. ,,Neem K. Faber in de Abeelstraat. Eerst ontdekte ik dat hij Klaas heette en boekhouder was. Na eerst een verkeerde Klaas Faber, toevallig ook boekhouder, stuitte ik op een krantenartikel over Klaas Faber in Haarlem, geboortejaar 1914, die in de krant stond omdat hij op zijn 102de nog op Facebook zat. Hij bleek op zijn 104de nog zijn Nijmeegse oorlogsdagboek in beperkte kring te hebben gepubliceerd. Ik ging er meteen achteraan, maar hij was twee maanden daarvoor overleden. Zijn zoon reageerde enthousiast en werkt mee aan het onderzoek.”

Rosendaal brengt tot mei 2020 wekelijks een aflevering met dagboekfragmenten uit dezelfde week 75 jaar geleden. Fragmenten van schrijvers, uit verschillende wijken. Om te laten zien hoe die tijd werd beleefd door de Nijmegenaren. ,,Door de stemmen van de mensen die het meemaakten, krijg je zo het gevoel hoe het is in een stad te leven die wordt geteisterd door oorlog. En beseffen we weer wat er allemaal is gebeurd in onze straten en huizen.”

Enkele van de dagboekschrijvers: