Feest van Driekoningen ‘gedegradeerd tot carnaval’ want het was droef gesteld met de vermommingen

Het was zeker vijfhonderd jaar lang een raadsel hoe de ‘drie wijzen uit het oosten’ eigenlijk heetten. In het Bijbelverhaal hadden ze geen naam. Pas rond 500 na Christus krijgt de koninklijke kraamvisite in een Griekse versie van de overlevering een naam: Melchior uit Europa, Balthasar uit Azië en de zwarte Caspar uit Afrika. Drie vorstelijke rolmodellen als voorbeeld van mondiale harmonie, jaarlijks verbeeld door kinderen die als koningen langs de deuren gingen, versjes zongen en geld of lekkers ophaalden.

In december 1745 maakte het stadsbestuur van Den Bosch een einde aan die pret. Vooral tegen de zwarte koning, de ‘moriaan’, had de Magistraat bezwaar, omdat die zwartgemaakte figurant ‘niet kenbaar was’. Zo’n tweehonderd jaar later, in 1955, klinkt in Schaijk het tegenovergestelde: Caspar was daar zo slecht gegrimeerd ‘dat men zonder enige moeite de knapen thuis kon brengen’. Ook niet goed. Met de hele ‘vermomming’ was het daar trouwens droef gesteld. Kinderen verkleed als bruid en bruidegom, als indiaan of als kerstman. Een teken van ‘ergerlijke wansmaak’ schreef het blad Brabantia in 1936. Driekoningen werd ‘gedegradeerd tot carnaval’.

Na de Tweede Wereldoorlog doen in verschillende plaatsen de fraters een poging het Driekoningenzingen te ‘veredelen’. In Oss wordt een kerststal op de Heuvel het middelpunt van een grote driekoningenviering. Vanuit alle parochies gaan ‘koningen’ naar de Heuvel waar een kerstspel wordt opgevoerd. In 1955 worden ze toegesproken door burgemeester Delen, niet door de pastoor. De opbrengst van wat onderweg bij elkaar is gezongen, is voor de ‘stille armen’. Delen hoopt dat de kerststal op de Heuvel en de inzameling voor arme Ossenaren een traditie wordt. Dat lijkt zo als in 1957 de kerststal voor het derde jaar opgesteld is. Er is zelfs een jury die de drie mooiste koningen moet aanwijzen. Driekoningen lijkt in de jaren vijftig een massale huis-aan-huiscollecte voor een goed doel te worden. In Geffen werd geld opgehaald voor dorpsgenoot en missiepater Frans Groos in Zuidwest Afrika. Ook in Schaijk gaat het geld naar de ‘heidenen in Afrika’ want Driekoningen was van oudsher het feest van de ‘openbaring des Heeren aan de heidenen’.

Plaatselijk zijn er tal van concerten en toneelopvoeringen die met de katholieke oorsprong van het feest weinig van doen hebben, zoals het ‘drama van leugen en laster in 4 bedrijven’ dat in 1923 bij Hotel Luijk door het Zuid-Nederlandsch Toneel wordt opgevoerd. Dat de opbrengst van Driekoningen 1952 in Oss bestemd is voor de te bouwen Don Boscokerk is daarentegen weer heel christelijk.