Bloemen met gezichtjes

Sommige viooltjes zijn niet alleen geliefd om hun uiterlijk, maar vooral om hun geur. De geur van het Maarts viooltje, Viola odorata, draagt de essentie van het voorjaar in zich. Of van de winter, want in deze tijden van klimaatverandering bloeit het Maarts viooltje vaak al in januari. Viola odorata is geen spectaculaire tuinplant – daarvoor is dit viooltje te klein – maar het is een nuttig plantje voor plaatsen waar niet veel andere planten willen groeien: onder struiken, en aan de voet van beukenhagen waar het in het vroege voorjaar zon krijgt en later in het seizoen in tamelijk zware schaduw komt te staan.

De bloemen van het Maarts viooltje zijn paars, maar in het wild – het viooltje behoort tot onze inheemse flora – komen er vaak kleurverschillen voor. De witte vorm, ’Alba’, maakt in onze bossen vaak grote kolonies en ook roze en violette vormen zijn niet ongewoon. Vroeger werd het Maarts viooltje gekweekt en op straathoeken door zigeunermeisjes verkocht. Die kweekvorm, met roze bloemen, was meestal ’Coeur d’Alsace’. Af en toe kom je deze variëteit nog tegen. Er bestaat ook een vorm met abrikooskleurige bloemen: ’Sulphurea’. De naam is enigszins misleidend.

Niet alle viooltjes geuren. Aan het bosviooltje, Viola riviniana, valt nauwelijks geur te bespeuren. Toch is het een aardig plantje dat zich door de hele tuin zaait, maar nooit echt in de weg staat. Hetzelfde geldt voor Viola labradorica, met paarsrood blad en paarsblauwe bloemen. De grootste zelfzaaier is het Noord-Amerikaanse viooltje Viola septentrionalis, met relatief grote bloemen vroeg in het voorjaar, voordat het blad van de plant zich goed en wel ontwikkelt. Dit viooltje groeit overal – tussen de terrastegels, onder berken en in het grind. En vooral midden in pollen vaste planten waar het zaad door mieren naartoe is gesleept.

Viooltjes komen over de hele wereld voor. Een aardig viooltje uit Australië is Viola hederacea, het klimopbladig viooltje, dat lange ranken maakt. Ook dit viooltje, dat niet erg winterhard is, heeft een aardig gezichtje, maar het mist een kin. Door een Engelse vriend die een paar jaar geleden is gestorven, werd het altijd chinless wonder genoemd. Viola hederacea is ideaal voor het vullen van potten; het groeit als kool en hangt met zijn lange ranken bevallig over de rand. Het gedijt ook in de verwarmde huiskamer en het is verstandig om het voor de winter een klein stukje op te potten.

Viola labradorica, Viola septentrionalis en Viola hederacea zijn geurloos, maar het hoornviooltje, Viola cornuta, dat genoemd is naar zijn hoornvormige bloemspoor, geurt weer als de beste: zoet en voorjaarsachtig. Geen enkel viooltje is een betrouwbare vaste plant, maar het hoornviooltje komt aardig in de richting. Toch kun je ook dit viooltje niet jarenlang aan z’n lot overlaten: vaak oprooien en steeds weer met nieuwe stekken beginnen, houdt de plant gezond.

Er bestaat een dieppaarse vorm van dit viooltje die steriel is en daardoor geen zaad zet. Dat heeft het nadeel dat er geen zaailingen op verrassende plaatsen in de tuin verschijnen en het voordeel dat de bloei zo ongeveer het hele seizoen duurt. Knip hoornviooltjes na de bloei bij de grond af, en ze beginnen weer opnieuw te groeien en te bloeien.

Oude variëteiten die nog steeds worden gekweekt, zijn ’Irish Molly’ met bronsgroene bloemen, net als het bronsgroen eikenhout uit het lied dat ik vroeger op school zong. Mijn favoriet is ’Jackanapes’, met vrolijke tweekleurige bloemen in geel en bruinpaars.