Fiscus overtrad zelf 7 jaar lang de wet met zwarte lijst voor fraudeurs

Dat is op te maken uit onderzoek door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), dat naspeuringen deed naar de zogenoemde Fraude Signalering Voorziening (FSV), een soort zwarte lijst dus.

Het gebruik hiervan was al omstreden omdat ‘gegevens onterecht’ werden opgenomen en ‘sommige verkeerd werden gebruikt’, erkende de Fiscus eerder. Daarom werd het middel in februari van 2020 ‘uitgezet’ en niet meer gebruikt.

Uit het rapport van de AP blijkt hoe ernstig het was. Het spreekt van een ‘foute bak’ aan gegevens. Wat begon als een soort Excell-bestandje in 2001, groeide uit tot een omvangrijk document, schetsen de onderzoekers. 

Ruim 270.000 mensen werden volgens hen ten onrechte aangemerkt als fraudeur of potentiële fraudeur. ,,Onschuldige mensen zijn hierdoor gedupeerd”, zegt AP-voorzitter Aleid Wolfsen. 

Dit kwam voornamelijk omdat de lijst geen juridische basis had, simpel gezegd: deze had niet gebruikt mogen worden. ,,Ruim een kwart miljoen mensen stonden - vaak onterecht - veel te lang op deze fraudelijst zónder dat zij dit wisten. Daardoor konden ze zich niet verweren en konden ze zich ook niet van de lijst laten afhalen. Zo ontstond een gat in de rechtsbescherming. Veroorzaakt door de overheid, nota bene!”, aldus Wolfsen.

De lijst werd gebruikt van eind 2013 tot februari 2020. Deze was bedoeld om belastingaangiftes en aanvragen voor toeslagen te beoordelen, of voor het innen van schulden. Een deel van de slachtoffers van de toeslagenaffaire stond ook op deze lijst, maar het dus om een nog grotere groep mensen.

Maar bij het hanteren ging de fiscus veel te ver, stelt de AP. Zo kwamen burgers na het minste signaal op de lijst te staan. Soms was een melding bij Meld Misdaad Anoniem al genoeg, terwijl dit volgens onderzoekers ook anonieme, rancuneuze meldingen van bijvoorbeeld een ex, een boze buurman of een gekrenkte zakenpartner konden zijn geweest. Zo waren er meer ‘onbewezen’ redenen om op de lijst te belanden.

Soms werd iemand al geregistreerd als de gemeente inkomensgegeven had opgevraagd. De AP: ,,Dit had niks met mogelijke fraude te maken, maar dan was die persoon tóch op de zwarte lijst terechtkomen.”

De gevolgen waren ernstig, stellen de onderzoekers. De ‘targets’ op de lijst kwamen onder intensief toezicht te staan, waardoor het bijvoorbeeld langer duurde om te beoordelen of ze recht hadden op een toeslag. Dat kan vergaande financiële gevolgen hebben gehad.

Volgens de AP had de Belastingdienst de lijst niet mogen hanteren, maar daar komt nog bij dat gegevens veel te lang werden bewaard. Ook hadden te veel medewerkers van de fiscus (zeker 5000) toegang én konden zij gegevens makkelijk uit het systeem kopiëren. ,,Hoewel bij De Belastingdienst ongelofelijk slimme mensen werken, ging het echt om een amateuristische lijst. Dat is eigenlijk moeilijk te geloven dat dit kon gebeuren.” 

De Belastingdienst is na het stoppen van de lijst wel gaan werken aan een nieuw systeem. De AP heeft daar begrip voor. ,,Want fraudebestrijding is natuurlijk nog steeds wel nodig, dat snappen wij ook.” 

Het oordeel van de AP kán consequenties hebben voor De Belastingdienst, bijvoorbeeld een boete. Eerst krijgt minister van Financiën Wopke Hoektra echter de kans te reageren op het rapport.

De conclusies van de AP zijn ‘hard en ernstig’ maar ‘geen verrassing’, reageert demissionair staatssecretaris Hans Vijlbrief (Financiën). Niet voor niets is de Belastingdienst vorig jaar gestopt met het bijhouden van vermeende fraudeurs in het zogenoemde FSV-systeem, schrijft hij aan de Tweede Kamer.

De bevindingen bieden volgens Vijlbrief een ‘waardevolle verdieping’ bij de conclusies die hij eerder zelf al had getrokken en die aanleiding waren FSV uit de lucht te halen. Hij zegt de conclusies van de toezichthouder ‘volledig’ te onderschrijven. De aanbevelingen worden meegenomen in het al lopende verbeterprogramma bij de fiscus.