De ‘uitgelekte’ gespreksverslagen, de leugen van VVD-leider Mark Rutte, het bijna-dood-debat van de premier en de woedende uitsluitingen van SP en ChristenUnie: informateur Tjeenk Willink wil er een dikke streep onder zetten vandaag. Dan begint de ‘beroepsinformateur’ (1994, 2010, 2017) met een ‘schone lei’ van gesprekken.

Deel van die verkenning 2.0 is zijn uitnodigingsbeleid: niet de grote partijen komen eerst langs, maar de kleinere. Vanochtend begint dus Sylvana Simons, van BIJ1. Na afloop van haar gesprek noemde ze het ‘meer dan gezellig’. ,,Het was een heel productief, fijn gesprek. We hebben meer tijd genomen dan de vorige keer. Dat maakt dat je dan de tijd kunt nemen om over de grote zaken en vergezichten te hebben, over een visie voor Nederland. En minder over de poppetjes. We hebben het gehad over discriminatie, antiracisme, tegenmacht.” 

CU-leider Gert-Jan Segers had ook ‘een goed gesprek’ met de informateur, zei hij vanavond bij het verlaten van de Stadhouderskamer. ,,Ik heb gezegd dat ik geen geloofwaardige rol zie voor ons in een coalitie met dezelfde samenstelling als nu. Maar daarna komt de optie van een minderheidskabinet. Dan zouden we een heel constructieve rol kunnen spelen vanuit de oppositie.”

Zelfs als VVD-leider Rutte die coalitie leidt, stelt Segers. Zaterdag meldde hij nog dat hij niet in een kabinet Rutte-IV zou willen stappen omdat de VVD-leider niet geloofwaardig opereerde in de kwestie-Omtzigt. Al trekt de CU-leider nu ook voor een deel zelf het boetekleed aan voor de verkeerde bestuurscultuur van alles dichttimmeren en afstemmen: ,,Ik heb ook deelgenomen aan coalitieoverleg op maandagochtend, ik heb het regeerakkoord mede gemaakt waar zelfs iets over het chippen van katten in stond, dat detailniveau. Als je dat verandert kan dat bijdragen aan een nieuwe bestuurscultuur.”

_{(Artikel gaat verder na de video)}

Na BIJ1 ging Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging (BBB) vanochtend in gesprek met de informateur: ,,We gaan eerst kijken wat thema's zijn die de komende jaren belangrijk zijn, waar wil je naartoe met dit land?”, zei de partijleider na haar kennismaking. ,,Dan kijk je hoe partijen daar tegenover staan, en op basis daarvan kan je een kabinet vormen. Kom nou meer uit die fractie- en coalitiediscipline te komen.” Van der Plas verbaast zich als nieuwkomer over sommige gebruiken in het parlement, zoals de zetelverdeling, met linkse partijen ‘op links’ en rechtse partijen rechts in de zaal: ,,Ik zit nu helemaal achterin ergens. Maar waarom kan ik niet naast Klaver zitten?” De BBB-voorvrouw en GroenLinks-leider zouden dan nog van elkaar kunnen leren, stelt ze. 

In het vorige verkennersgesprek ging het volgens Van der Plas vooral over ‘wie met wie’ in een kabinet moet gaan, maar Tjeenk Willink pakt dat anders aan na de dramatisch mislukte pre-formatie. In een toelichting zei hij gisteravond al dat het niet zozeer moet gaan om ‘zetels tellen’. De minister van Staat  wil viel liever onderzoeken welke maatschappelijke problemen partijen zien en hoe en met wie ze tot oplossingen kunnen en willen komen. Anders wordt het vooral zoeken naar welke partijen samen een meerderheid in de Tweede Kamer willen vormen. ,,Dan kom je niet verder dan tot 76 zetels tellen. Maar dan verandert er niets aan de bestuursstijl waarvan partijen zeggen dat anders moet.” 

Denk-leider Farid Azarkan liep ook monter de Stadhouderskamer uit vanmiddag: ,,Het ging goed, je kunt wel merken dat deze man ervaring heeft. Hij vliegt het iets anders aan. We hebben te maken met een situatie waarbij partijen elkaar niet meer zo vertrouwen.” Dat moet worden hersteld, benadrukte Azarkan. De informateur vroeg de Denk-leider niet naar diens uitsluiting van VVD-leider Mark Rutte, dus Azarkan moest dat zelf inbrengen: ,,Rutte is de belichaming van de foute bestuurscultuur.”

SGP-leider Kees van der Staaij verliet het gesprek met een lach. ,,Ik heb een goed gesprek gehad. Er ligt een taak voor het parlement om een goede tegenmacht te zijn voor het kabinet, ik heb gesproken van een controleerakkoord tegenover een regeerakkoord. Hoe kunnen we de regering beter controleren, bijvoorbeeld door taken te verdelen. Je hoeft niet met alle 17 fracties alle debatten te doen, bijvoorbeeld.” 

De vraag of hij samen zou willen werken met VVD-leider Rutte bleef uit. Dat beviel Van der Staaij wel. ,,Ik vind het een goede benadering om niet alleen te kijken wie-met-wie, maar het te benaderen vanuit de inhoud: wat is er in het geding? Wat vind je belangrijk? En de positie van het parlement, daar mag het meer over gaan de komende tijd.”

Bekijk hier de reactie van Van der Staaij na het gesprek met de informateur (tekst gaat verder onder video):

Er klinkt ook al kritiek op Tjeenk Willink zelf, overigens. JA21-leider Joost Eerdmans spreekt van een ‘valse start’, door uitspraken van de informateur. 

De Tweede Kamer regelde per motie dat de verslagen van hun gesprekken met Tjeenk Willink weer openbaar worden - wat een novum is, maar de informateur zei gisteren dat hij ook vertrouwelijk met partijleiders wil gaan spreken. ,,Dat gebeurt in alle politiek, in het bedrijfsleven. Het is onzin om dat af te doen als achterkamertjespolitiek”, aldus Tjeenk Willink. Volgens hem kan het ‘gewoon nodig zijn om af en toe’ onder vier ogen te spreken.

Eerdmans is het daar niet mee eens. Hij noemt dat ‘in strijd met de dinsdag aangenomen motie’. ,,Ik vind dat niet oké, de boodschap was helder: we moeten gewoon open kaart spelen. Dat was het signaal van de Tweede Kamer. Daarmee zet je de Kamer aan de kant. Kijk, je kunt elkaar altijd bellen, maar ik vind dit niet het moment om dat te zeggen. Ik vind dit niet zo’n hele prettige start.” 

SGP-leider Kees van der Staaij sprak dat tegen. Hij ‘proefde in zijn gesprek’ ruimte om ook dingen off the record te zeggen, maar gebruikte dat niet. ,,Ik begrijp het wel. Want het kan gesprekken bevorderen als je weet dat het niet allemaal meteen in de krant komt te staan.”

Eerdmans was na het gesprek nog stellig: ,,Tjeenk Willink zegt: ‘het zou zelfcensuur zijn als ik mensen zou tegenhouden als ze mij iets in vertrouwen willen zeggen’. Ik ben het daar niet mee eens.”

Bekijk hier de reactie van JA21-leider Joost Eerdmans na het gesprek met de informateur (tekst gaat verder onder de video):

De informateur stelt sowieso voor dat het volgende kabinet een aanzienlijk dunner regeerakkoord schrijft, zodat de ‘oppositie niet buitenspel komt te staan’, zei hij gisteravond al.

Dat is een reactie op de klacht dat de Tweede Kamer te vaak wordt tegengewerkt om het kabinet te controleren. Niet alleen zou het kabinet te weinig informatie delen, de oppositie voelt zich ook gehinderd als de meerderheid van kabinetspartijen beleid voor de komende jaren al vastlegt in een regeerakkoord tijdens de formatie.

De informatie verkeert in grote (vertrouwens)crisis nadat bleek dat VVD-leider Mark Rutte in de eerste verkenning had gesproken over CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Sindsdien is het wantrouwen tussen partijen onpeilbaar diep: SP en ChristenUnie willen niet meer met de VVD in een kabinet als Rutte die partij leidt. Toch heeft Tjeenk Willink hoop tot een ‘beetje harmonieus gezelschap te komen’. Hij zegt bovendien dat de verkeerde bestuursstijl niet op één persoon hangt, zoals Rutte, maar dat dit een proces van jaren is geweest. ,,Het gaat in de politiek niet om personen, maar om functies. Je kunt van iemand die tien jaar premier is geweest niet beweren dat er niets van deugt.”

_{(Artikel gaat verder na de foto)}

Tjeenk Willink: ,,Ik moet nu zelf constateren wat er mogelijk is. Het is ook nog veel te vroeg om over personen te spreken. Er is een ongelukkige manoeuvre geweest, maar het is wijken voor je verantwoordelijkheid om nu te zeggen: we komen er niet uit want we vinden elkaar niet aardig.”

Nieuwe verkiezingen zegt hij te willen vermijden. ,,Je kunt het niet uitsluiten, maar er is nauwelijks een maand voorbij sinds er verkiezingen zijn geweest.

Enkele weken geleden noemde Tjeenk Willink het ‘armoede’ als hij wéér zou worden gevraagd als informateur. Nu zegt hij: ,,Je moet vreselijk oppassen dat mensen niet zeggen: daar heb je hem weer. Dat zeggen ze ook wel. Ik zal scherp moeten blijven, waken ook. Maar het is ook stimulerend: je hoort altijd iets nieuws.”

Hij zegt wel dat het uiteindelijke formeren ‘ook best wel kan zonder mij’. ,,Als dit niet al te rampspoedig is afgelopen.”

Bekijk hieronder onze video’s over de formatie: