Puinhoop met stembiljetten: ‘Dit mag nooit meer gebeuren’

Op vele tientallen plaatsen konden mensen gisteravond niet meer stemmen: de stembiljetten waren op. Hoe kon dat gebeuren? ,,Dit was een onbegrijpelijke puinhoop.''

Peter Groenendijk 16-03-17, 18:11 Laatste update: 16-03-17, 18:32

Uiteindelijk ging er iemand op de fiets naar een ander stemlokaal om biljetten op te halen. Maar hij wist niet of het zou lukken
Jeroen van der Zee

D66-raadslid Tobias van Elferen kan zijn ogen gisteravond niet geloven. Het ene na het andere stembureau in zijn stad Nijmegen komt zonder stembiljetten te zitten. Mensen worden naar andere stembureaus gestuurd, of maar gewoon naar huis. ,,In de hele stad waren mensen op zoek waar ze nog konden stemmen’’, vertelt van Elferen. ,,Toen zijn we met de D66-fractie maar mensen gaan oppikken om ze naar stembureaus te brengen waar nog wel formulieren waren. Niet alleen D66-stemmers, hoor. We wilden gewoon iets doen, omdat het een puinhoop was.’’

Nijmegen is niet de enige gemeente waar het misgaat. Vele tientallen stembureaus in zeker vijftien gemeentes zitten vanaf half acht zonder biljetten, verrast door de hoge opkomst. In Den Haag zitten twee complete wijken zonder, in Utrecht minstens vijf stembureaus. Het gaat ook mis in Leiden, Haarlem, Amersfoort, Arnhem en Emmen, en in kleinere gemeentes als Binnenmaas, Haren en Edam-Volendam. ,,Een uitzonderlijke situatie’’, zegt een woordvoerder van de Kiesraad, die de schuld bij de gemeentes zelf legt. ,,Die zijn verantwoordelijk voor de inkoop van voldoende formulieren. Blijkbaar heeft niet iedereen dat adequaat gedaan.’’

Op veel stembureaus weten de vrijwilligers die avond niet wat ze moeten doen. ,,Ik kreeg om half zeven te horen: de formulieren zijn op, we hebben de gemeente gebeld, maar we zitten al een uur te wachten’’, zegt Wouter Verkuijl (53) uit Utrecht. Jeroen van der Zee, ook uit die stad: ,,Niemand wist of we beter konden blijven wachten of een ander stemlokaal moesten zoeken. Uiteindelijk ging er iemand op de fiets naar een ander stemlokaal om biljetten op te halen. Maar hij wist niet of het zou lukken.’’

Langer open

In Nijmegen worden de problemen nog groter. Omdat kort voor negen uur ’s avonds nog veel kiezers voor stemlokalen staan te wachten, besluit de gemeente het stembureau op het stadhuis tot 23 uur open te laten. Daar kunnen alle wachtenden in de stad naartoe. Maar als de directeur van de Kiesraad dat even na negenen op Teletekst ziet staan, schrikt hij: de Kieswet schrijft duidelijk voor dat zoiets helemaal niet mág. Hij belt met de burgemeester, die het stembureau om half tien dan maar weer sluit. Gevolg: veel Nijmegenaren die elders in de rij stonden en naar het stadhuis waren gegaan, vinden een dichte deur. D66-raadslid Van Elferen spreekt er zeker vijftien mensen die niet hebben kunnen stemmen. ,,Ze waren ontzettend boos.’’

En er gaat nog iets mis: de mensen die nog wél weten te stemmen in het stadhuis, krijgen deels een gekopieerd stembiljet uitgereikt in plaats van een origineel. De vrijwilligers willen zo het tekort aan formulieren oplossen. ,,We hebben ongeveer 50 mensen laten stemmen op een gekopieerd stembiljet’’, zegt een woordvoerder van de gemeente. ,,Volgens de regels mag dat als de formulieren op zijn.’’

Volgens de Kiesraad is dat maar zeer de vraag. ,,In de Kieswet staat in elk geval niet dat dit mag’’, zegt een woordvoerder na uitgebreid overleg. ,,We gaan hier de komende dagen naar kijken. In theorie kunnen we beslissen tot een hertelling, maar dat doen we eigenlijk alleen als het gevolgen kan hebben voor de zetelverdeling.’’

Opkomst

Hoe kon het zo enorm misgaan? Gemeentes als Amsterdam en Rotterdam lieten overdag al duizenden formulieren bijdrukken, omdat de opkomst hoger bleek dan verwacht. Blijkbaar waren niet alle gemeentes zo alert. De gemeente Nijmegen wil niet spreken van een verkeerde inschatting. ,,We hebben hier 140.000 stemgerechtigden en we hadden 135.000 stembiljetten. Normaal is dat meer dan genoeg. We zijn simpelweg verrast doordat het in sommige bureaus veel drukker was dan verwacht. Op andere plekken hadden we biljetten over.’’ Maar de D66-fractie eist opheldering, net als fracties in onder meer Den Haag en Utrecht. ,,Dit mag natuurlijk nooit meer gebeuren,’’ zegt raadslid Van Elferen.

De Kiesraad gaat de situatie van gisteravond bespreken met de minister van Binnenlandse Zaken. Wat er met de 50 ‘gekopieerde’ stemmen in Nijmegen gaat gebeuren, wordt volgende week duidelijk. ,,Dit was een unieke situatie’’, zegt een woordvoerder. ,,En dat willen we graag zo houden.’’