Hij refereert daarmee aan de klacht dat de Tweede Kamer te vaak wordt tegengewerkt om het kabinet te controleren. Niet alleen zou het kabinet te weinig informatie delen, de oppositie voelt zich ook gehinderd als de meerderheid van kabinetspartijen veel beleid voor de komende jaren regelt in een regeerakkoord tijdens de formatie.

Herstel van de juiste balans tussen macht en tegenmacht ‘vereist een andersoortig regeerakkoord', aldus Tjeenk Willink. ,,Het kan niet zo dat we het op de oude wijze doen en dan alleen maar meer dualisme prediken. Een dichtgetimmerd regeerakkoord zet de oppositie buitenspel en hindert de tegenmacht.”

Tjeenk Willink wil het ‘op een andere manier doen’, namelijk: ,,Kijken wie dezelfde problemen in de maatschappij zien en daar wat aan willen doen.” Anders wordt het vooral zoeken naar welke partijen samen een meerderheid in de Tweede Kamer willen vormen. ,,Dan kom je niet verder dan dat we tot 76 zetels tellen. Maar dan verandert er niets aan de bestuursstijl waarvan partijen zeggen dat anders moet.” 

Tjeenk Willink begint dan ook als een soort signaal zijn gesprekken niet met de grootste partij, maar de kleinste partijen. ,,De nieuwe partijen zullen ook wel met verbazing kijken naar wat er is gebeurd. Het is misschien mijn persoonlijke nieuwsgierigheid, maar ik wil weten: wat valt u op?” Nog voordat zij ‘onderdeel zijn geworden’ van het systeem, lichtte hij toe. 

De verkenning is niet zijn eerste: ‘beroepsinformateur’ Tjeenk Willink was al van de partij in 1994, 2010 én 2017, maar het dreigt wel zijn moeilijkste te worden. Na de dramatisch verlopen vorige pre-formatie –in ellende gestort door het uitlekken van een gespreksverslag- is het wantrouwen tussen partijen nagenoeg onpeilbaar diep. Toch heeft hij hoop tot een ‘beetje harmonieus gezelschap te komen'. 

Grote vraag is nu vooraleerst wat de positie is van VVD-leider Mark Rutte, toch de leider van de grootste partij in de Tweede Kamer. Nadat bleek dat het Rutte was in de eerste verkenning had gesproken over CDA’er Pieter Omtzigt (wat uitmondde in het zinnetje ‘functie elders’), sloten SP en ChristenUnie kabinetsdeelname uit zolang Rutte de VVD leidt. GroenLinks en PvdA deden dat niet expliciet, maar zijn nog weinig gewillig met Rutte in zee te gaan. Dat geldt ook voor D66 en CDA: die partijen prediken vooral ‘rust en bezinning’ nu, waar meteen ook de taak voor Tjeenk Willink begint.

Hij zei daar zelf over: ,,Ik moet vooral onderzoeken of er überhaupt gesproken kan worden over een kabinet. Ik heb de berichten gelezen, maar ik moet zelf constateren wat er mogelijk is. Het is ook nog veel te vroeg om over personen te spreken.” 

Nieuwe verkiezingen zegt Tjeenk Willink te willen vermijden. ,,Je kunt het niet uitsluiten, maar er is nauwelijks een maand voorbij sinds er verkiezingen zijn geweest. Er is een ongelukkige manoeuvre geweest, maar het is wijken voor je verantwoordelijkheid om nu te zeggen: we komen er niet uit want we vinden elkaar niet aardig.”

De Tweede Kamer heeft geregeld dat de verslagen van hun gesprekken met Tjeenk Willink weer openbaar worden - wat een novum is, maar de informateur denkt toch nu en dan vertrouwelijk te gaan spreken. ,,Dat gebeurt in alle politiek, in het bedrijfsleven. Het is onzin om dat af te doen als achterkamertjespolitiek.” Volgens hem kan het ‘gewoon nodig zijn om af en toe’ onder vier ogen te spreken.

Enkele weken geleden noemde Tjeenk Willink het ‘armoede’ als hij wéér zou worden gevraagd als informateur. Nu zegt hij: ,,Je moet vreselijk oppassen dat mensen niet zeggen: daar heb je hem weer. Dat zeggen ze ook wel. Ik zal scherp moeten blijven, waken ook. Maar het is ook stimulerend: je hoort altijd iets nieuws.”

Hij zegt wel dat het uiteindelijke formeren ‘ook best wel kan zonder mij’. ,,Als dit niet al te rampspoedig is afgelopen.”

Kijk hier onze video's over de formatie: