Hoofd en hart bij Agatha in disbalans

Woensdagmiddag. De repetitieruimte van theatergroep Matzer in de Bossche Verkadefabriek. In de ruimte staan grote blokken, het lijkt op de Berlijnse muur. Of op het verweerde beton van een bunker aan het strand. Ervoor ligt zand, dat langzaam aan het opdrogen is. Acteurs Wendell Jaspers en Ali-Ben Horsting staan er met hun blote voeten in. Regisseur Liliane Brakema zit aan een tafel, met het script voor zich. Jaspers en Horsting repeteren zich door een gedeelte van de voorstelling. Jaspers heeft Horsting verteld dat ze bij hem weggaat. ,,Jij zou me nooit verlaten hebben”, zegt ze tegen hem. Horsting: ,,Het was geen misdadige liefde.” Vanachter de tafel laat Brakema zich horen. ,,Je kan wat meer ruimte laten als je spreekt over misdadige liefde. Zeg mis-da-di-ge liefde; het is niet jouw woord. Misdadig is het woord van de anderen. Als die anderen er niet waren, hoefde je dat niet te zeggen.”

Agatha, naar een roman van de Franse schrijver Marguerite Duras (1914-1996), is het debuut van Brakema bij Matzer. ,,Madeleine Matzer zou het oorspronkelijk zelf regisseren. Maar ze zei tegen me: ‘Dit past helemaal bij jou’. Mijn stukken gaan vaak over een disbalans tussen wat het hoofd wil en het hart doet. Dat zit hier ook heel erg in. Madeleine zei: ‘Als ik het ga maken, gaat het heel erg over taal. Bij jou gaat het ook over het fysieke’.”

Brakema (1987) is een van de grote theaterbeloften van Nederland. Ze studeerde in 2015 af aan de Regieopleiding van de Theaterschool in Amsterdam met de voorstellingen Gif en De Wilde Eend. Die laatste werd in dat jaar door het Nederlands Theaterfestival geselecteerd als een van de tien beste voorstellingen van dat seizoen. Tevens won ze de André Veltkampprijs.

In het keukentje van Matzer, als Jaspers en Horsting zijn vertrokken, vertelt ze dat ze behoorlijk schrok van al die aandacht. ,,Ik had toen heel snel heel veel voorstellingen kunnen gaan maken, maar ik heb gekozen voor plekken waar ik mij kon ontwikkelen zonder aan verwachtingen te moeten voldoen. Bij het Noord Nederlands Toneel (NNT) mocht ik in een studio onderzoek doen naar mijn fysieke theatertaal. En ondertussen kon ik producties maken in België en Duitsland. Agatha is pas mijn tweede voorstelling na terugkomst in Nederland. Afgelopen herfst heb ik bij NNT Er zal iemand komen gemaakt, ook met Wendell Jaspers. Het was fijn en spannend om even weg te zijn.”

Agatha gaat over een onmogelijke liefde. Brakema: ,,Het gaat over de meest diepe, oprechte, speelse en vrije vorm die liefde kan hebben. Het zijn geliefden die afscheid van elkaar nemen. De vrouw zegt, ‘onze liefde stopt hier’. Maar twintig uur later zit ze er nog. Dat vind ik spannend. Voor mij zit er ook iets tragikomisch in, tussen wat het hoofd wil en het lichaam doet.”

Duras’ liefdesverhaal leent zich voor het theater. Het speelt zich bij Duras af in een oude villa bij de zee, maar Brakema koos samen met vormgeefster Sanne Danz bewust voor een ander decor. ,,Het is voor mij een ruimte van herinneringen, een soort mentale ruimte. In het eerste deel zijn de acteurs net twee kinderen die rennen in het zand en onder de modder zitten. Dan is het meteen heel fysiek.”

Brakema steunt bij haar bewerking sterk op het spel van haar twee acteurs. ,,Het is belangrijk wie zij zijn. De eerste drie weken heb ik Wendell en Ali-Ben alleen uitgenodigd om zich de prachtige taal fysiek eigen te maken, zodat het geen toneelstukje gaat worden. Want dan wordt het lelijk en eendimensionaal. Bij dit stuk gaat het over de fysieke aanwezigheid tot de ruimte, tot elkaar en tot de taal.”

Het was ook die taal die haar soms tot wanhoop dreef. Met zinnen als:  ‘het is die onmogelijkheid waarin hij zich ophield om van haar weg te gaan die ertoe heeft geleid dat zij kon overwegen van hem weg te gaan’. Duras laat haar hoofdpersonage dat soort zinnen uitspreken en ze moeten even tot je doordringen. ,,Ja, het is soms zware taal. We hebben niet veel veranderd aan de tekst. Soms wilde ik het stuk het raam uit gooien. Maar dat punt zijn we ook weer voorbijgekomen. Praten is een poging om de dingen die ze voelen uit te drukken of om ze juist zo ver mogelijk weg te stoppen.”

Voor Brakema was het een eer om door Matzer gevraagd te worden. ,,We kennen elkaar al lang. Al voordat ik geselecteerd werd voor het Theaterfestival had ze me gevraagd om naar Den Bosch te komen. Maar vier jaar geleden kreeg Matzer in eerste instantie geen subsidie en werd ik ondertussen gevraagd door het NNT en NT Gent. Het is mooi dat we nu weer bij elkaar zijn gekomen. We delen veel in thematiek. Net als Madeleine maak ik voorstellingen voor het publiek, niet omdat ze goed zijn voor mijn carrière.”

,,Ik maak theater over iets wat volgens mij ontbreekt in de samenleving en in mijn leven. Iets waar we te weinig van hebben. We moeten heel veel. We krijgen heel veel mogelijkheden, maar het voelt soms als te gehaast. Veel generatiegenoten van me zijn ziek, krijgen een burn-out. Het theater is een plek om tijd te hebben, een plek waar je hoofd en hart bij elkaar brengt. Ik zou bezoekers tijd willen geven, tijd om te ervaren wat je echt belangrijk vindt.”

Matzer: Agatha. Regie Liliane Brakema, spel Wendell Jaspers, Ali-Ben Horsting. Te zien: o.a. Den Bosch, Verkadefabriek 20/2 (try-out), 5/3 t/m 7/3. Oss, Groene Engel 12/3; Waalwijk, De Leest, 11/4; Den Bosch, Verkadefabriek, 16 en 17/4.