Berken, pioniers onder de bomen

De lange hangende katjes bestaan uit mannelijke bloempjes, de vrouwelijke bloempjes zijn wat kleiner. De bloemen verschijnen tegelijk met het blad. De zaden kunnen door de wind kilometers ver meegevoerd worden. 

Direct na de laatste ijstijd - toen het klimaat opwarmde en de bomen terugkeerden - kwamen er drie soorten voor in ons land: de zachte berk, de ruwe berk en de dwergberk. De dwergberk verdween weer toen het weer warmer werd; die vind je nu in de noordelijke toendra’s en op IJsland.

De ruwe berk groeit vaak op nattere plekken en de zachte berk op drogere, zandiger plekken zoals droge heide en in bossen. De ruwe berk heeft een mooie witte, soms wat afbladderende, schors. De takjes van de zachte berk zijn zacht door beharing. Hangende, kale takken en wat spitsere bladeren vind je juist bij de ruwe berk. Er komen ook tussenvormen voor. 

De stof betuline in de schors beschermt tegen vraat door insecten en knaagdieren. Eigenlijk is de berk een kwetsbare plant: de berkenschors is stevig, maar het hout verteert snel als de stam omgevallen is. Bij een verwonding in het voorjaar zal een berk veel sap verliezen, dat bedoeld is om de uitlopende knoppen van voedsel te voorzien.

Als een boom al wat verzwakt is, zullen er vaak berkenzwammen op gaan groeien. Als de boom daarna sterft en omvalt, draaien de berkenzwammen zodat hun onderkant met de gaatjes weer naar onderen wijst. Daardoor kunnen de sporen goed verspreid worden. 

Berken blijven vaak maar één generatie op een bepaalde plek groeien, zo’n 60 tot 80 jaar. Doordat de kroon van een berk veel licht doorlaat, zullen er vaak grassen en kruiden onder een berk groeien: een berkenbos verschilt daarin van een beukenbos.