Waarom ook jij online kan worden opgelicht

Bíjna klikte ik op de knop in de e-mail. Ik kreeg een bericht van mijn e-mailprovider dat ik nu meteen kosteloos mijn zakelijk account moest verlengen, want morgen zouden ze alles weggooien. De schrik sloeg me om het hart en ik wilde meteen reageren door op de link in de mail te klikken. Net op tijd dacht ik: mórgen al? Dat is raar.

Het had weinig gescheeld of ik tuinde met open ogen in een phishingmail. De oplichters die hem stuurden wilden waarschijnlijk dat ik mijn betaalgegevens invulde of belangrijke wachtwoorden achterliet. Juist online oplichting komt in deze coronatijd meer voor, aldus de Consumentenbond.

Oplichters zijn net als ik expert in denkfouten. Ze weten dat ze moeten zorgen dat we niet te hard nadenken, maar beslissen op ons gevoel en met onze automatische piloot. Juist dan zijn we gevoelig voor denkfouten en tuinen we in hun trucs. Ze maken ons bang, zoals mij overkwam, of juist heel blij met een grote nepprijs die je alleen nog even moet innen door je gegevens achter te laten. Of ze leiden je af en jatten achter je rug om je portemonnee.

Dat we erin tuinen komt niet alleen omdat we even niet opletten, maar ook omdat we geloven dat wíj niet opgelicht kunnen worden. Horen we weer eens van een collega die op een verkeerde link heeft geklikt, dan hebben we weinig medelijden. We geloven in een eerlijke wereld waarin goede mensen goede dingen overkomen.

Bovendien zijn we er stiekem van overtuigd dat we net iets slimmer zijn dan anderen. Hoe zekerder je bent op een bepaald vlak, hoe kwetsbaarder. Je denkt dan immers dat de kans klein is dat je wordt opgelicht. Amerikaanse psychologen kwamen erachter dat hierdoor elke truc zijn eigen doelgroep heeft. Zo bleken hoogopgeleide mannen met een dik inkomen vaker slachtoffer te zijn van investeringsfraude, kochten armere laagopgeleiden vaker valse loten die een betere toekomst beloofden en bleken ouderen op hun hoede bij vreemden, maar werden ze vaker bestolen door familie en bekenden.

Hoe word je nooit meer opgelicht? Door áltijd wantrouwend en oplettend te zijn. Toch wil je dat niet. We zijn sociale dieren en hebben behoefte aan echt contact, en onze hersenen zijn niet gemaakt om altijd maar alert te zijn.

Meer weten over onze hersenen op de werkplek? Lees dan ook Chantals boek Ons feilbare denken op het werk: over denkfouten op de werkvloer (2018).