Ruilverkaveling Maas en Waal: Een nieuw land, een nieuwe mens

Grote Werken is een initiatief van de Landinrichtingscommissie Maas en Waal. Het is bedoeld als een cadeau van deze commissie aan de streek.

Het westen van Maas en Waal ging in de jaren vijftig compleet op de schop tijdens een ruilverkaveling. Het zou een voorbeeldproject voor de rest van Nederland worden. Het was een gigantische operatie en een zeer rigoureuze ingreep in het landschap en het sociale leven van de boeren. 

Al in de jaren dertig was er een beweging die aanstuurde op ruilverkaveling in Maas en Waal. De mannen die zich daar sterk voor maakten, wilden het straatarme gebied uit zijn isolement halen en richting welvaart leiden.  Het kwam er voor de oorlog niet van. Maar daarna wel. Minister Sicco Mansholt van Landbouw, die van 1945 tot 1958 aan de knoppen draaide, wilde de landbouw moderniseren. De ruilverkaveling paste daar perfect in.

De ruilverkaveling begon met redelijk beperkte doelen: uitruil van gronden zodat er minder versnippering zou zijn, betere waterbeheersing.  Maar de ijveraars voor een welvarender Maas en Waal wilden meer. Tijdens de uitvoering werden de doelen steeds verder opgerekt. De laagstgelegen gronden (komgronden), die een groot deel van het jaar onder water stonden, werden ontgonnen. In dat lege land werden boerderijen gebouwd, wegen aangelegd, een nieuw landschap gecreëerd. Het project werd bijna allesomvattend en richtte zich ook op mentaliteitsverandering onder de boerenbevolking.

Dat paste helemaal in het plaatje van de wederopbouw en de maakbaarheid van de maatschappij: hup, de schouders eronder en aan het werk! De ruilverkaveling Maas en Waal-West was één groot experiment. Met sociale activiteiten die een nieuwe boerenmens kneedden.  Geld speelde geen rol. 

Boeren werden  bij de hand genomen om hen een andere bedrijfsvoering te leren en hen te overtuigen van de zegeningen van drainage, beregening, kunstmest en een bedrijfsboekhouding. Maar ze werden ook ‘heropgevoed’. De voorlichters en plannenmakers koesterden het ideaal om van boeren en boerinnen betere mensen te maken. Hun manier van leven werd als achterlijk gezien en diende bij de tijd te worden gebracht. 

Het was het ideaal van verheffing van de sappelende en ongeschoolde keuterboer en diens vrouw. Rationeel en efficiënt ingerichte bedrijven hielpen daarbij. Maar ook modern ingerichte woonkamers en keukens en een moderne manier van huishouding door de boerin. En maatschappelijke scholing, aangeduid als ‘agrarisch-sociale voorlichting’.

Ook de mens was maakbaar. Niet alleen het land maar ook de samenleving moest worden omgeploegd en heropgebouwd. In Wamel werd voor de jeugd in 1958 een ruilverkavelingsmars gehouden. De bedoeling was om de deelnemers te laten zien wat er allemaal was veranderd en verbeterd in de ruilverkaveling. Volgens schrijver Max Dendermonde waren er daarnaast ‘vele contactavonden met onderwijzers en geestelijken’. Ook toneelstukken werden ingezet als medium – toneel was razend populair in de jaren vijftig. 

Huishoudelijke voorlichtsters gaven les aan boerinnen thuis of op een landbouwhuishoudschool. De cursussen gingen over wonen, hygiëne, voedsel, de huishouding en het huishoudboekje. De boerenvrouwen konden ook zelf aan de slag met boekjes over inmaken of ‘De slacht op de boerderij’. De voorlichtsters gaven kookcursussen om wat te doen aan het ‘sober en eenzijdig eetpatroon’ in Maas en Waal. Dat was volgens hen een gevolg van de ‘veelal zeer armelijke omstandigheden’. 

Ze propageerden de diepvriezer en hielden voorlichtingsavonden over de behandeling van groente, fruit en vlees. Ook gaf het ‘consulentschap voor het Volkstuinwezen’ advies over de aanleg van tuinen en moestuinen. Voorbeeldtuinen lieten zien hoe het moest. Er werden tuincursussen en tuinwedstrijden gehouden. Maas en Waal werd de moderne tijd in gesleurd.