Robbert Dijkgraaf over de rol van wetenschap in onzekere tijden: ‘Niet te snel een conclusie trekken’

Hoe heeft u de afgelopen zeven maanden beleefd?
Dijkgraaf: ,,Het is een schizofrene tijd. Heel veel dingen staan stil en tegelijk veranderen veel dingen juist heel snel. Er is daarom veel onzekerheid. Soms wordt wetenschap gedefinieerd als het antwoord op de vraag: ‘En wat gebeurt er dan?’ We proberen met de kennis van nu een uitspraak te doen over de toekomst. Wat gebeurt er als er twee deeltjes tegen elkaar aan schieten of als ik electroden in je brein stop of de belasting verlaag? Je probeert een steeds betere maatschappij te maken die verstandige beslissingen neemt. Dit terwijl de wereld steeds ingewikkelder wordt en er steeds meer kennis nodig is om de weg in dit complexe landschap te vinden. We wisten al dat de wetenschap hier een belangrijke rol bij zou spelen. De laatste zeven maanden is dit alleen maar duidelijker geworden. En ik denk dat dit in de toekomst nog meer het geval zal zijn.”

Welke experts zijn hiervoor nodig?
,,Een andere verrassing is hoe veel verschillende soorten kennis relevant zijn gebleken in deze pandemie. Virologen zijn heel cruciaal in het bestrijden van de ziekte en het maken van een vaccin. Maar andere experts kunnen weer helpen prioriteiten te stellen, kijkend naar de volksgezondheid en economie en geestelijke gesteldheid van de bevolking, de afwegingen die je vervolgens maakt en hoe je dit helder vertelt. Communicatiedeskundigen kunnen ons vertellen hoe je dat optimaal doet. Bijvoorbeeld door consistent dezelfde boodschap te herhalen in plaats van een open debat.”

Hoe ziet u de actuele situatie?
,,We bevinden ons met z’n allen in een groot experiment met veel verschillende landen en instellingen die allemaal dezelfde kennis hebben en toch andere besluiten nemen. En we zien ook hoe de wetenschap bij het beleid betrokken wordt. Dat is ook weer per land anders geregeld. Het is interessant om te kijken welke lessen we daaruit kunnen trekken. Dat is nu misschien nog te vroeg, maar die evaluatie moet er zeker komen. En er is geen reden niet gaandeweg te leren en te verbeteren. Wetenschap is een kwestie van experimenten doen, observeren en analyseren, vervolgens dingen te wijzigen en zo tot nieuwe inzichten komen. We zitten in een tijd waarin ook het wetenschappelijke adviesmechanisme wordt getest. Een pijnlijke les die we geleerd hebben, is dat je niet te snel je conclusie moet trekken, omdat de natuur zich niet laat dwingen door modellen. Er was zo veel waarvan we niet wisten dat we het niet wisten. Voor mij is het belangrijk om een slag om de arm te houden. Neem geen hypotheek op de waarheid, wil ik welhaast zeggen. Kunnen mensen die geen symptomen hebben toch besmettelijk zijn? Velen hadden hier een mening over, maar we hadden eerlijk moeten zijn door te zeggen: we weten het niet. Better safe than sorry. Als we meer en helderder hadden gecommuniceerd over wat we niet wisten, waren we wellicht voorzichtiger geweest met het gekozen beleid. De allerbelangrijkste les voor mij is wel het belang van communicatie. Hoe vertel je het verhaal en krijg je mensen mee?”

Zelf bent u niet alleen verteller, maar ook een begenadigd schrijver.
,,Schrijven is voor mij een abstracte versie van een gesprek. Je bent de lezer iets aan het vertellen. Stap één is je gedachten op orde te brengen, je ideeën en feiten te rangschikken. Maar daar stopt het niet. Schrijven is eigenlijk een gesprek aangaan met jezelf. Het stelt je in staat iets te formuleren waarvan je zelf niet wist dat je dat dacht. Ik zie wetenschappelijke kennis als een wolk van datapunten, de kale feiten. Een verhaal schrijven is die punten met elkaar verbinden. Je kunt echter op meerdere manieren die lijnen trekken. Daar komt de stijl van de schrijver naar voren.”

Waar moet een goed essay aan voldoen?
,,Het bevat een originele gedachte die goed beargumenteerd wordt en ontstaan uit een helder gezichtspunt. Een goed essay prikkelt en ik ben ook dol op een persoonlijk element. De schrijver mag er best zelf inzitten.”

Bekijk hieronder onze video's over de coronacrisis: